Iran meşrutiyet hareketinin türk liderleri: settar ve bâger hanlar

1906 yılında İran'da başlayan Meşrutiyet hareketi yakın dönem İran tarihinin en önemli olaylarından birisi olarak kabul edilmektedir. Muzaffereddin Şah'ın (1896-1907) 31 Aralık 1906 yılında imzalayarak yürürlüğe koyduğu I. Meşrutiyet ve Kanun-i Esasi, oğlu Muhammed Ali Şah (1907-1909) tarafından 23 Haziran 1908'de Meclis-i Milli'nin bombalatılması üzerine rafa kaldırılmıştır. Bunun üzerine I. Meşrutiyetin ilan edilmesinde büyük rolü olan Azeri Türkleri çoğunlukta oldukları Azerbaycan bölgesinde Muhammed Ali Şah'a karşı bir mücadele başlatmışlardır. 25 Temmuz 1908'de başlayan Tebrizli Mücahidler ile Muhammed Ali Şah'a bağlı ordular arasındaki mücadele 11ay sürmüştür. Bu süre içinde Rusların da desteğiyle Tebriz'i kuşatan Muhammed Ali Şah'ın bütün uğraşlarına rağmen Settar Han ve Bâger Han liderliğindeki Mücahidler geri adım atmamışlardır. Şah'a bağlı birlikler arasında baş gösteren anlaşmazlıklar ve bazı komutanların Mücahidlerin tarafına geçmesi üzerine Muhammed Ali Şah 8 Mayıs 1909'da seçimlerin yapılıp Meclis'in tekrar açılacağını tüm ülkeye bildirdikten sonra13 Mayıs 1909'da birliklerini geri çekmek zorunda kalmıştır. Bu çalışmada II. Meşrutiyet Hareketi'nin en önemli simalarından ve Azerbaycan Türklerinden Settar Han ve Bâger Han'ın hayatları ve meşrutiyet hareketinde oynadıkları roller, İngiliz Arşiv Belgeleri ile Farsça ve Türkçe kaynaklar ışığında ortaya konulmuştur.

İran Meşrutiyeti ,

Settar Han ,

Bâger Han ,

Azerbaycan Türkleri ,

The Iranian Constitutional movement, started in 1906 is considered to be one of the most important events in the recent history of Iran. The First Constitution, signed and put into force on December 31st 1906 by Mozaffar Al Din Shah (1896- 1907) was abolished due to the bombing of the Majlis e Melli (National Assembly) on June 23rd 1908 by his son Mohammad Ali Shah (1907-1908). Thereupon, Azeri Turks who had a major role in the proclamation of the First Constitution started a struggle against Mohammed Ali Shah in Azerbaijan where they are in majority. The struggle started on July 25th 1908 between the Mujahideen of Tabriz and the armies of Muhammed Ali Shah and lasted 11 months. During this time, despite all the efforts of Mohammed Ali Shah Tabriz was besieged with the support of the Russians and mujahideens led by Sattar and Bagher Khans withdrew. Because of the disputes that had arisen among the troops of Shah some commanders went on the side of the Mujahideen and Mohammed Ali Shah was forced to withdraw his troops after declaring elections to be held on May 8th 1909 and announced the re-opening of the Majlis e Melli throughout the country. In this study, life of Azerbaijani Turks Settar and Bagher Khans who are the most important figures in the Second Constitutional Movement and their roles in the constitutional movement are discussed in detail in the light of the British archival documents and Persian and Turkish sources.

Sattar Khan, ,

Bagher Khan, ,

Iran Constitutional Movement, ,

Azerbaijani Turks ,