Eski türkçe döneminde bir morfofonetik karşıtlık sorunu

Eski Türkçede kelimelerin kök hecesinin sonunda bulunan bir d sesi (=d/)'nin varlığı bilinmektedir. Sonraki dönem, Türk dilinin diyalektlerinin neredeyse tamamını temsil eden Ortak Türkçede d/ > y/ değişmesi geçiren bu ünsüzün, Eski Türkçenin diğer kelime sonu ünsüzlerinden ayrı bir durumunun olduğu dikkatimizi çekmiştir. Diğer kelimelerin kök hece sonu ünlüleri (=V#) ile ünsüzleri (=K#), sonuna geldikleri kelimeleri anlamca/işlevce birbirlerinden ayıran, anlam/işlev karşıtlığı oluşturan bağımsız fonemleri (ve tabii morfemleri) teşkil ettikleri hâlde (ko-:kol-, te-:tel-…gibi), d/ ünsüzü, aynı kelimelerin V ile sonlanan diğer şekline herhangi bir anlam/işlev farkı oluşturmadan eklenmektedir: ko- : kod-…gibi. Bu durum, başka iki mühim morfofonetik sürecin bir sonucu hâlinde ortaya çıkmış gibidir: Biri, tek heceli kelimelerin d/'leri ile, aynı kelimelerin V ile sonlanan şekillerinin kök ünlüsünün uzunluğu arasında morfofonetik nitelikli bir karşıtlığın kurulabilmesidir: ā : ad-ıl-, ī-:ıd-, kō-: kod-, sī- : sıd-, tō- : tod-, ū : ud…gibi. Diğer durum ise, d/'nin, benzerine rastlamadığımız bir şekilde, ekte değil de kelimede ortaya çıkan bir destek ünsüzü niteliğidir. Yani eklerin eklenme sürecinde ortaya çıkan gedik dolduran türemesi aşamasıdır; örnekler, d/'nin bu niteliğine de işaret eder mahiyettedir: ā*-: ad-ıl-, ī- : ıd-ış-, kō- : kōd-ul-, ö- : öd-ür-, sī- : sıd-ıg, sī- : sid-ik, u : ud+ı-ku, yā- : yad-ıl- …gibi. Bu yazı, son derece farklı bu durumu açıklama çabasının bir ürünüdür.

Eski Türkçe ,

Kök Hece Sonu Ünlüsü ,

Kök Hece Sonu Ünsüzü ,

Ünlü Uzunluğu ,

Morfofonetik Karşıtlık ,

Presence of d phone that is at the end of root syllable, in old Turkish. Next term, this phone that was exposed to d/>y/ changing in Common Turkish, having different situation from other final phones attracted our attention. Altough other root syllable final phones (=V#) form uncommitted phonemes (and surely morphemes) and consonants (=K#) that seperate the words which they joined to, in respect to their meaning/funciton (like ko-: kol-, te-: tel-…) ; d/ consonant joined to other forms of the words that end with V, by forming no meaning/function differences: like ko-, kod-… This situation seems like a result of two important morphophonetical processes: One of them, being able to setting the sufficient contrast with d/ phones belong to the words that have one syllable and forms of same words that end with V: like ā : ad-ıl-, ī-:ıd-, kō-: kod-, sī- : sıd-, tō- : tod-, ū : ud… Other situation that we don't run across it's similars, is the support consonant property that appears on word, not supplement. Namely, this is support consonant pullulating a rank that appears while being added. Examples point to this property of d/: like ā*-: ad-ıl-, ī- : ıd-ış-, kō- : kōd-ul-, ö- : öd-ür-, sī- : sıd-ıg, sī- : sid-ik, u : ud+ı-ku, yā- : yad-ıl-… This text is a produce of explaining effort this different situation.

Old Turkish, ,

Root Syllable Final Vowel, ,

Root Syllable Final Consonant, ,

Vowel Length, ,

Morphophonetical Contrast ,