Osmanlı tıp yazmaları ile halk hekimliğinde “hafakan (afakan)” ve hazâ ‘ilâc-ı hafakân adlı kitap

Osmanlı döneminde hastalıkların tedavisi için hekimler tarafından çok sayıda eser meydana getirilmiştir. Kaleme alındıkları dönemlerde toplumun saılık konusundaki ihtiyaçlarına cevap veren bu eserler, üslup olarakİslamiyet sonrası kültürün izlerini taşımaktadırlar. Bu eserler, sahip oldukları özellikleri itibariyle tıp, eczacılık, dilbilim vb. disiplinlerin ilgi alanına girmektedir. Osmanlı dönemi tıp yazmalarında çok sayıda hastalııın teşhis ve tedavisine dair bilgi verilmektedir. Bu hastalıklardan biri de "hafakan"dır. Birçok eserde bahsi geçen hastalık hakkında Atatürk Üniversitesi Seyfettin Özege Kitaplığında 'İlâc-ı Hafakân adlı bir yazma bulunmaktadır. Yürek oynaması, çarpıntı, heyecan ... anlamlarını taşıyan hafakan, yalnız tıp yazmalarında deıil afakan (afaıan, afgan vd.) adıyla halk arasında da bilinmektedir. Hastalık her iki grupta da ruhsal bir sıkıntı olarak algılanmış ve çeşitli yollarla tedavi edilmeye çalışılmıştır. Hafakanlı kişiyi iyileştirmede bitki, hayvan ve madenlerden yapılan ilaçların yanı sıra parpılama, afsunlama… gibi yöntemler de kullanılmıştır. Bu makale iki bölümden oluşmaktadır.İlk bölümde hafakan (afakan) teriminin sözlük anlamları ile Osmanlı tıp yazmaları ve halk hekimliıinde hastalııın teşhis ve tedavi yöntemleri üzerinde durulmuştur.İkinci bölüm 'İlâc-ı »afakân adlı tıp yazmasının tanıtımı üzerinedir. Bu kısımda adı geçen eserin şekil ve muhteva özelliklerinden bahsedilmiş; yazarı, dönemi ve sunulduıu kişi hakkında tarihî kayıtlara dayanılarak bilgi verilmeye çalışılmıştır. Makalenin sonuna da'İlâc-ı Hafakân ın transkripsiyonlu metni ile kısa bir sözlük ilave edilmiştir.

Hafakan ,

Hekimbaşı ,

Seyfettin Özege Kitaplığı ,

Bitki Ve Hayvan Kaynaklı İlaçlar ,

Many works were written by the physicians for the treatment of diseases in the Ottoman Era. Meeting the need for medical knowledge in public, these works bear the traces of post-Islamic period stylistically. These works draw the attention of such fields as medicine, pharmacy, linguistics etc. with their characteristics. Information relating diagnosis and treatment of many diseases is provided in the medical manuscripts of the Ottoman Era. One of such disases is "palpilation". There is a manuscript of this disease, mention in many similar works, is found in Seyfeddin Özege Library of Atatürk University with the title 'lâc-ı Hafakân. The hafakan means heartbeat, pulse, excitement, palpilation. It's not only seen in medical manuscripts, it's known by public as well. The disease was precevied as a nuisance mental ilness by physicians and people and tried to be treated in various metods. In addition to the medicine and drugs made of plants, animals and mine, such methods as "parpılama" and "afsunlama" were also used to treat the disease. This article consists of two parts: In the first part, meanings of the term palpilation are given and diagnosis and treatment of the disease as found in the Ottoman medical manuscripts and the tradition of folk medicine are mentioned. The second part is dedicated to the introduction of the medical manuscript entitled 'lâc-ı Hafakân. In this latter part, formal and contextual characteristics of the mentioned work are told and information realiting the author, the period and the person it was attributed to is given. The transcription of the work was added at the end of the article together with a short glossary.

Palpilation, ,

Chief Physician, ,

Seyfeddin Özege Library, ,

Drugs Made Of Plants And Animals ,