Anadolu selçuklu mimari tarihinde anlam araştırmaları

11-14. yüzyıllar arasındaki dönemi kapsayan Anadolu Selçuklu mimarisini konu alan yayınları iki ana gruba ayırabiliriz. Bunlardan ilki, bu dönemin mimarisinin sahip olduğu niteliklerin dökümü niteliğindeki ‘taksonomik’ (sınıflandırıcı, betimlemeci) çalışmalar; ikincisi ise siyasetbilim, sosyoloji, teoloji, teosofi, kozmoloji, mitoloji gibi alanlardan ödünç alınan kavramlar aracılığıyla yapılan ‘hermenötik’ (anlam/yorum) çalışmalar. İkinci gruba giren anlam araştırmalarında mimariyi şekillendiren çeşitli etki alanlarından derlenen kavramlar kullanılmıştır. ‘Hermenötik’ tanımı ile grupla¬dığımız bu çalışmalar, araştırmaya “Bunun anlamı nedir?” sorusu ile başlayan, ya da bu soruyu araştırmanın herhangi bir aşamasında sorup yanıtlamaya çalışan çalışma¬lardır. Anlama dair sonuçlar çıkarabileceğimiz yazıları iki bölümde inceleyebiliriz: Birinci bölümde kültür bağlamı ya da siyasi düşünce geleneği ve bunun uygulamaları aracılığıyla yapılan anlam açıklamaları; ikinci bölümde ise ‘Ortaçağ evren anlayışı’ aracılığıyla yapılan anlam açıklamaları yer alır. İlk grupta, D. Kuban’ın ‘sinkretizm’; S. Redford’un ‘hükümdarlık imgesi’, ‘İran hükümdarlık ideali’ ve ‘hanedanlık alanı’; E. S. Wolper’ın ‘Selçuk-tarzı portal’ ve ‘ortak görsel sözlük’; ikinci grupta, S. Ögel’in ‘Asya’nın eski evren imgeleri’, ’kozmik düzen’, ‘evren-hükümdarlık imgeleri’ ve ‘hükümdarlık prestij imgesi’; G. Akın’ın ‘mağara imgesi’, ‘bereket kapısı’, ‘evren tasa¬rımı’, ‘mikrokozmos kimliği’, ‘Şamanist evren tasavvuru’ ve ‘tevhid sembolü’; D. Kuban’ın ‘Cennet’ ve ‘başka bir dünya ya da öbür dünya imgesi’; A.U. Peker’in ‘gök ve yeryüzü kapısı’, ‘kozmik dağ’, ‘ikilik’, ‘geçiş bölgesi’, ‘aracı saha’ ve ‘hayalî ara bölge (berzah)’ kavramları öne çıkar. Araştırmacların Selçuklu mimarisini anlama gayreti, Gadamer’in ‘niyetleri anlama’ olarak tanımladığı edimdir. Gadamer’e göre niyetleri anlama çabamız bir yorumdur. Sonuçta, “Bunun anlamı nedir?” sorusuyla yola çıkıldığı zaman verilen yanıtlar. “Bu nedir?” Sorusuna verilen yanıtlardaki gibi sadece sabit bilginin sergilenmesinden ibaret olmadığı, niyetleri anlamaya yönelik olduğu için yorum içerikli olacaktır.

Anadolu Selçuklu ,

Siyasî Düşünce ,

Anlam Yorum ,

Evren Anlayışı ,

Anatolian Seljuq ,

Meaning ,

Interpretation ,

Politics ,

Publications on Anatolian Seljuq architecture might be divided into two groups. The first is taxonomic studies (classification and description of things), which focus on the inventory of architectural characteristics; the second is hermeneutical studies (interpretation) which make the use of the concepts borrowed from political science, sociology, theology, theosophy, cosmology, mythology and the like. These realms shape architecture, hence become intermediary in hermeneutical studies, which starts with the question: “What is the meaning of this?” We may subdivide the latter publications in two. The first is the studies into meaning through cultural contexts and politics; the second is the studies into meaning through ‘medieval understan¬ding of cosmos’. The first part covers concepts as such: D. Kuban’s ‘syncretism’; S. Redford’s ‘expression of monarchy’, ‘sultanic domain’ and ‘Persianate ideal of king¬ship’; E. S. Wolper’s ‘Seljuk style portal’ and ‘common visual lexicon’. The second part covers concepts as such: S. Ögel’s ‘old cosmic images of Asia’, ‘cosmic order’, ‘images of cosmos/sovereignty’ and ‘image of royal prestige’; G. Akın’s ‘cave image’, ‘gate of fertility’, ‘cosmic design’, ‘microcosmic character’, ‘Shamanist representati¬on of cosmos’ and ‘symbol of tevhid (unity)’; D. Kuban’s ‘Paradise’ and ‘image of another world or after world’; A.U. Peker’s ‘gate of earth and sky’, ‘cosmic mountain’, ‘duality’, ‘area of transition’, ‘intermediary realm’ and ‘imaginary intermediary regi¬on (berzah)’. Scholarly endeavor to understand Seljuk architecture actually is an aim to ‘understand intentions’ (from H.G. Gadamer). According to Gadamer, our attempt to understand intentions is an interpretation. Hence, the response to the question “What is the meaning of this” is based on an understanding of intentions; hence it is interpretation-wise for the reason that it is not the demonstration of constant facts, which is the response to another question “What is this?” 

Cosmos Understanding. ,