Yarlıg “buyruk, emir, ferman” ve yarlıka- “(tanrı) buyurmak; lütfetmek” kelimelerinin kökeni üzerine yeni görüşler

Eski Türkçede yalın hâlde daha az ama genel kullanımda daha çok yarlıka- “(Tanrı) buyurmak; lütfetmek” kelimesinin yapısında karşımıza çıkan yarlıg “buyruk, emir, ferman” adının kökeni ve anlam alanı hakkında çok çeşitli görüşler ortaya konulmuştur. Bu görüşler çoklukla dört noktada yoğunlaşmaktadır. Bunlardan ilki yar- “kesmek, biçmek, ortadan ikiye bölmek” fiilinin zamanla mecazi bir anlam kazanarak “hüküm vermek” anlamını kazanmasıyla oluştuğu yönündeki görüştür. Bu görüş önce Doerfer tarafından ortaya atılmış daha sonra Ata tarafından yeniden ele alınarak değerlendirilmiştir. İkinci izah yarlıg’ı yansıma bir yar “bağırma, duyuru” kökünden getirir. +lıg ekiyle kelimenin “Tanrı’nın bağırması, seslenmesi; buyruğu” anlamını kazandığı savunulur. Üçüncü görüş Şinasi Tekin’e ait olup “salya, tükürük, sümük” demek olan yar adının ilahî bir boyut kazanarak Tanrı’nın buyruğu ve acımasını ifade etmesine dayanır. Son olarak Mustafa Öner kelimenin “yardım” anlamındaki yarı’dan ortaya çıktığını iddia eder. Bu dört farklı izah aslında ilahî bir nitelik taşıyan yarlıg’ın kökeni hakkındaki uyuşmazlığın boyutlarını göstermesi bakımından önemlidir. Makalede öncelikle yarlıg ve türevi olan yarlıka- kelimelerinin Türkçenin tarihî metinlerinde nasıl ve hangi anlamlarda kullanıldığı ortaya konulacaktır. Kelimelerin kökeni üzerine ortaya konulmuş görüşler verilerek yapılan tartışmalara değinilecektir. Bu yapılırken ilgili görüşler eleştiriye tabi tutulacaktır. Ardından yarlıg kelimesinin “hüküm, emir” anlamına gelen bir yar [Moğolca car] isminden +lıg ile türediği ve “hükümle teçhiz edilmiş olan yani hükmü olan, emir taşıyan, buyruk” anlamını kazandığı yönündeki görüşümüz ispatlanmaya çalışılacaktır.

yarlıg ,

yarlıka- ,

buyruk ,

A wide variety of opinions have been presented about the etymology and meaning of Old Turkic yarlıg “command, order, edict” and yarlıka- “(God) to command; to vouchsafe”. These views are generally majored on four points. The first of these is that yarlıg comes from yar- “to split or cleave with a sharp instrument; (figuratively) to hand down”. This view was put forward by Doerfer then reinterpreted by Ata. According to the second view yarlıg is about an onomatopoeic etymon: yar “shout, notice”. Then it is asserted that the word take on the “God’s shout, call, command” meaning with +lıg. Third opinion belongs to Şinasi Tekin. He explains yarlıg with yar “saliva, mucus”. According to this view this word gained the meaning of “God’s will and mercy” by the time. And the latest opinion, belongs to Mustafa Öner, explains the origin of yarlıg with yarı “help”. These four different explanations shows us the disagreement about the etymology of yarlıg which has a divine character. In this article, first we bring up the usage and meanings of yarlıg and yarlıka- in the historical texts of Turkic dialects. Then we express the opinions about the etymology of these words and touch on the discussions. Next we will prove the yarlıg comes from yar “rule, command” [Mongolian car] +lıg.

yarlıg, ,

yarlıka-, ,

command, ,

order, ,

to command ,