Uygurca kiçig erŋek, karahanlı türkçesi çıçalak ve türkiye türkçesi serçe parmak sözleri üzerine

Temel ve işlevsel bir organ olması nedeniyle el ve el parmakları toplumlarca önemsenmiş, el parmakları türlü toplumlarda sayı ve kavram öğretmede önemli bir öge olarak görülmüştür. Tüm bu durumlar nedeniyle el parmakları önemsenmiş, kimi zaman aynı kimi zaman farklı bakış açılarıyla bu parmaklara farklı adlar verilmiştir. Uygurcada kiçig erŋek olarak adlandırılan “serçe parmak”, Divanü Lugati’t-Türk ile Türk dilinin sonraki dönem ve sahalarında çoğunlukla çıçalak ve türevleriyle karşılanmıştır. Serçe parmağın adlandırılmasında, seslik, biçimlik ve söz varlığı özellikleri açısından pek çok ortaklığı barındıran Uygurca ve Karahanlı Türkçesi metinlerinde iki ayrı sözün kullanılması dikkat çekicidir. Kiçig erŋek kullanımı Uygurcadan sonra ise kullanımdan düşerek yerini büyük oranda çıçalak sözüne bırakmıştır. Kavram yalnızca Türkiye Türkçesinde serçe parmak yapısıyla adlandırılmıştır. Bu parmak, 15. ve 16. yy. Anadolu sahasına ait kimi metinlerde sırça barmak biçiminde de adlandırılmıştır. Ayrıca Türkiye Türkçesi ağızlarında da serçe parmağı karşılayan cıddik parmak, cırt barmaḫ, cırtlık parmak, cici bānak, çeçele barmaḫ, çıta parmak, çiçe, çite parmak, çıtık parmak, çili parmak, çinçe parmak, dilce parmak vb. çok sayıda söz kullanılmaktadır. Bu çalışmada, köken bilgisi açısından değerlendirilmeksizin, genel olarak Türkçede “parmak” anlamında kullanılan erŋek ve barmak (parmak) sözleri ve bu sözlerin birbirleriyle ilişkisi, Türkçede parmakların adları ve bu adların verilmesindeki etkenlere tarihî bakış açısıyla değinilmekle birlikte temel olarak Türkiye Türkçesindeki serçe parmak ve Türkiye Türkçesi ağızlarındaki farklı kullanımlardan yola çıkılarak bu adlandırmanın olası nedenleri sorgulanacaktır.

erŋek ,

barmak ,

kiçig erŋek ,

Hands and fingers have been important for societies as they are basic and fuctional members of the body. In various societies fingers have been seen as an important element in teaching number and conception. Due to all these situations fingers are cared and they have taken different names with sometimes the same and sometimes different points of wiew. „the little finger‟ which is named as kiçig erŋek in Uighur, in most cases it is interpreted as çıçalak and its derivatives in Divanü Lugati’t-Türk and later period and areas of Turkish language. It is remarkable that two different words are used to name the little finger in the texts of Uighur and Karakhanid which indeed have many associations in sound, form and vocabulary qualities. The usage of Kiçig erŋek decreasing in usage after Uighur has mostly given its place to çıçalak. the comprehension is named as serçe parmak only in Turkish. In some texts those belong to the 15th and 16th century Anatolia area it is also named as sırça barmak. Besides there are many words that meet the little finger in the dialects of Turkish such as cıddik parmak, cırt barmaḫ,cırtlık parmak, cici bānak, çeçele barmaḫ, çıta parmak, çiçe, çite parmak, çıtık parmak, çili parmak, çinçe parmak, dilce parmak etc. In this study, both erŋek ve barmak (parmak) words, generally used in the meaning of „finger‟ in Turkic, and their relationship with each other, the names of fingers in Turkic and the factors for giving these names with a historical point of wiew are going to be mentioned, without assessing from the etymological aspect; and fundamentally serçe parmak in Turkish and probable reasons of this naming by drawing inspiration from different usages in dialects in Turkish are going to be interrogated.

erŋek, ,

barmak, ,

kiçig erŋek ,