Türkçede bileşik tümcelerin özelliği üzerine

Bilindiği gibi Türkçenin sözdizimin önemli bir özelliğini oluşturan ortaç ve ulaçların kullanılışı tümce anlamı açısından ilgi çekici nitelikler göstermekte, ulaç biçimbirimleri değişik işlevlerle birlikte çeşitli anlamları da yansıtmaktadır. Dilcilere göre Hint-Avrupa dillerinde görülenin tersine, genel olarak yan tümceler ana, temel tümcelere ilgi adıllarıyla değil, ortaç ve ulaçlarla bağlanmakta. Bu kuruluşta herhangi bir ilgi adılı ya da bir bağlaç kullanılmasına gereksinme duyulmadan temel tümce içine çeşitli yan tümceler yerleştirilir, üretken dönüşümlü dilbilgisindeki yerleştirme (embedding) gerçekleştirilir. Bilindiği gibi bağlantılı dillerin bir ad ya da eylem köküne değişik biçimbirimleri eklenir. Bu biçimbirimler her türlü türetme ve çekim işlemlerini gerçekleştirirler. Bu durumda Türkçede tümce anlambilimi açısından eklerinin çok önemli işlevleri yerine getirilir. Batı dillerinde rastlandığı gibi, Arnavutçada da ikinci dereceden aktarmalar görülür. Bu aktarmalar bütün bir tümceyi bir başka düğüme aktarak ona bağlı bir işlev verir ve bileşik tümceler ortaya çıkıyor. -(y)ıp, -ip, -up, -üp ulaç biçimbirimin ilginç nitelikleri bulunduğu görülür. -(y)ıp, -ip, -up, -üp biçimbirimi sıkça kullanılan zarf-fiil eklerinden biridir. Eklendiği fiili ikinci bir fiile bağlar. -erek, -arak ulaç biçimbirimine gelince iki fiili birbirine bağlarken yüklemin nasıl, ne tarzda yapıldığını açıklamaktadır. Yan tümceyi temel tümceye, iki önermeyi birbirine bağlayan bu biçimbirim aynı zamanda belirteç göreviyle üretken dönüşümsel dilbilgisindeki belirteçleştirmeyi sağlar. Bu makalenin amacı bu tür yan tümceleri açıklamak ve ortaya çıkan sorunları ele almaktadır. Bir Hint-Avrupa dili olan Arnavutçadan Türkçeye ve aksine Türkçeden Arnavutçaya çeviri sırasında karşılanan zorunlukları vurgulamaya çalışacağız.

Yerleştirme ,

-ıp ve -arak Biçimbirimleri ,

Bağlama ,

Belirteçleştirme ,

Actually, an important feature of Turkish syntax, is the usage of participle and gerund in sentences. This shows interest in the meaning, but the usage of gerund with different functions reflects different meanings. According to linguists unlike the Indo-European languages, where in general the main sentence is connected to subordinate sentences with conjunctions or conjunctional pronouns, in the Turkish, the sentences are connected by participle or by gerund. With this structure without the need of pronoun or conjunctions is performed an embedding. It is known that in the agglutinative languages to the root of a name or verb is added different morphemes. These morphemes carry out all kinds of conjunction or derivations. In this case, in Turkish, the morphemes carry out very important functions in terms of semantics. Such as encountered in Western Languages, Albanian is the language of second-order transfers. These transfers are emerging to compound sentences and the entire sentence is transfered to another node that is attached to it and gives it a function. -(y)ıp, -ip, -up, -üp morpheme has interesting morphological characteristics. -ip is one of the most frequently used adverb-verb suffixes. This morpheme connects the verb to the second one. Sometimes this morpheme connects the main predicate of the sentence to the side of the predıcate of the second sentence. The construction with -arak, -erek explains the way in which the action is done. The basic sentence, linking with the subordinate sentence at the same time allows the grammatical transformation of adverbalization. The aim of this work is to describe these types of clauses and to address emerging problems. In particular in translating from Albanian to Turkish and viceversa from Turkish to Albanian we will try to emphasize the difficulty encountered by foreign students.

Embedding, ,

-ip and -arak Morphemes, ,

Binding, ,

Adverbalization. ,