Nidayî el-ankaravî’nin bilinmeyen bir eseri mübâhasât-i mükeyyifât ve ayni konudaki diğer eserler

Çiçekler, hayvanlar, şehirler, eşya ve benzeri arasındaki üstünlük tartışmalarına yer veren eserlere münazara adı verilir. Bu tür eserlere Arap ve İran edebiyatlarında olduğu gibi Türk edebiyatında da rastlanır. Agâh Sırrı Levend Türk Edebiyatı Tarihi adlı eserinde bu türdeki eserleri “Münazara yollu temsilî hikâyeler” başlığı altında değerlendirmiştir. Bu eserler konularına ve içeriklerine göre mizahî eserler; ahlâkî, hikemî ve tasavvufî eserler; sanatkârane bir üslûba zemin olan konuları içeren eserler, şeklinde tasnif edilmişlerdir. 16. yüzyıl müelliflerinden Menâfi‘ü’n-nâs adlı tıp kitabının yazarı Nidayî’nin kaynaklarda adı geçmeyen eseri Mübâhasât-ı Mükeyyifât, ikiden fazla keyif verici maddenin münazarası hakkındadır ve Anadolu sahasında bu tarzda yazılan ilk eserlerden olduğu düşünülmektedir. Başı ve sonu manzum, diğer kısımları mensurdur. Eserin yazılış sebebi kısmında müellif, mükeyyifattan el çektiği için perişan gönüllere eğlence olsun diye bu latifeyi icat ettiğini, dinleyenin gamını gidereceğini belirtir. Bu eserde afyon, berş, esrar, boza, şarap ve bal arasında üstünlük tartışması yaşanır. İkiden fazla tartışmacısı olan aynı konulu eserler arasında Sıhhatî Çelebi’nin Menâkıb-ı Mükeyyifât-ı Âlem, yazarı belli olmayan Muhâleme-i Mükeyyifât ile Hikâyet-i Cem‘iyyet-i Mükeyyifât-ı ‘Âlem ve Mübâhase ve Mücâdele adlı üç eserin yanı sıra başlıksız iki eser daha bulunur. Bu eserlerde Nidayî’dekilere ek olarak kahve, tütün gibi farklı münazırlar da yer alır. Bu çalışmada Nidayî’nin kaynaklarda rastlanmayan Mübâhasât-ı Mükeyyifât adlı eseri tanıtılmış, bu konuda tespit edilebilen diğer eserlerle karşılaştırılarak benzerlik ve farklılıklar ortaya konmaya çalışılmış, ayrıca bu eserlerin bir “yeniden yazım” örneği oluşturup oluşturmadıkları sorusuna cevap aranmıştır. 

Nidayî ,

münazara/mübahase ,

yeniden yazım ,

mükeyyifat ,

The discussion of superiority among flowers, animals, places, objects, and so forth in a work of art, is called debate. Debates can be found in Arabic and Persian literature as well as Turkish literature. Agâh Sırrı Levend, who is the author of Türk Edebiyatı Tarihi, reviews these kinds of works (debates) under the title, “Represantative stories through debate”. These works were classified by their subjects and contents in terms of humor; ethics, philosophy and sufic. Furthermore they were classified as pieces that contain artistic style based topics. The sixteenth century author Nidayî is the author of Menâfi‘ü’n nâs, which is a medical book. Mübâhasât-ı Mükeyyifât, a work by Nidayî, is not mentioned in any existing sources, literary or academic. It is believed to be one of the first works emerging from Anatolia that features a debate between more than two pleasure-giving substances. The beginning and the end of the work is poetical and the other parts are prose. As a reason of writing this piece, the author mentions that he invented this joke to take sorrow away as an entertainment for those who suffer from quiting pleasurable substances/drugs. In the text, opium, barsh, hashish, boza, wine and honey argue over which of them is superior. In fact, a number of other works on the same subject involve more than two disputants, including Sıhhatî Çelebi’s Menâkıb-ı Mükeyyifât-ı Âlem andthe anonymously written Muhâleme-i Mükeyyifât and Hikâyet-i Cem‘iyyet-i Mükeyyifât-ı ‘Âlem ve Mübâhase ve Mücâdele, as well as two untitled texts. These five works include additional disputants to those mentioned by Nidayî, such as coffee and tobacco. The current article introduces Nidayî’s Mübâhasât-ı Mükeyyifât, comparing it with other works on the same subject that have come to light and endeavouring to pinpoint its similarities with, and differences from these parallel texts. It also addresses the question of whether or not these works can be considered cases of “rewriting”. 

Nidayî, ,

debate, ,

rewriting, ,

pleasurable substances ,