Kutadgu bilig’de “yorı-” fiili üzerine

Bir metindeki kelimeler temel anlamı dışında farklı yan anlamlar ile de kullanılabilmektedir. Bir metni doğru anlamak ve anlamlandırmak, metinde kullanılan kelimelerin bu farklı anlamlarını, bağlam anlamlarını bilmekle mümkündür. Kutadgu Bilig’de bulunan “yorı-” fiili de, temel anlamı olan “yürümek” dışında başka anlamlarla da kullanılmıştır. Karahanlı Türkçesi dönemi eserlerinden olan Kutadgu Bilig, Türk kültür tarihinin, Türk dili ve edebiyatının önemini hiç kaybetmeyen bir eseridir. Bu çalışmada, Kutadgu Bilig İndeks’inde yer alan “yorı-” fiilinin bağlam anlamları tespit edilmeye çalışılmıştır. Metinde 253 yerde geçen “yorı-” fiilinin, 234 yerde tek kelime hâlinde, 19 yerde ise birleşik fiil görünümünde kullanıldığı tespit edilmiştir. Kutadgu Bilig İndeks’inde bulunan “yorı-” fiili, “yürümek, varmak” karşılığı ile gösterilmiştir. Ancak “yorı-” fiili metinde, sadece “yürümek, varmak” anlamında kullanılmamıştır. Metinde “yorı-” fiilinin “yürümek” anlamı yanında, “yaşamak”, “hareket etmek”, “gezip dolaşmak”, “gitmek”, “uğraşmak”, “devam etmek”, “vakit geçirmek”, “anılmak”, “düşünmek”, “geçinmek”, “değer verilmek”, “yazmak” gibi anlamlarda kullanıldığı da görülmüştür. Ayrıca Türkiye Türkçesinde de örnekleri görülen, emir kipinin 2. teklik şahsıyla çekimlenmiş biçimde, bir isteklendirme ve çabukluk belirtme amacıyla, “haydi” kelimesinin kullanımına benzer şekilde bir edat gibi kullanımı da söz konusudur. Metinde “yorı-” fiilinin, yolça yorı- “davranmak”, izçe yorı- “davranmak”, sa•vı yorı- “nüfuzu artmak”, ya•guŽk yorı- “yaklaşmak”, umınçŽka yorı- “beklenti içinde olmak” şeklinde bir isimle birlikte ve buza yorı- “bozmak”, kezip yorı- “gezip durmak”, yaŽka yorı- “yaklaşmak”, ayı•glap yorı- “kötüleyip durmak”, şeklinde bir fiile birlikte birleşik fiil görünümünde kullanılanları da tespit edilmiştir.