Kırgız atasözlerinin cümle yapısı üzerinde bazı gözlemler

Kırgız Türkleri zengin bir folklor hazinesine sahiptir. Bu hazinenin önemli bir bölümünü de bazı çalışmalarda sayısı on bini aşan atasözleri oluşturmaktadır. Biz bu çalışmamızda, çoğunu, Kırgızistan’da yayımlanmış Bir Miñ Kırgız Eliniñ Makal-Lakaptarı (BM) adlı eserle Türkiye’de çıkmış Kırgız Atasözleri (KA) adlı iki çalışmadan aldığımız, 97 Kırgız atasözünü cümle yapıları bakımından gözden geçireceğiz. Kalıplaşmış ifade biçimlerinden biri olan Kırgız atasözlerini, cümle yapıları itibarıyla, 1. Basit, 2. Birleşik, a. sıralı, b. girişik, c. şart, ç. iç içe birleşik ve 3. Karmaşık cümle yapısındaki atasözleri olarak tasnif etmek suretiyle inceleyeceğiz. Basit cümle yapısındaki atasözleri (1-10)1, anlamca bildirme ve emir cümlesi yapısındakiler olmak üzere ikiye ayrılarak gözden geçireceğiz. Sıralı cümle yapısındaki atasözlerini (11-25) ise, dizilişlerine göre, kurallı ve devrik yapıda olanlar olarak inceleyeceğiz. Şartlı birleşik cümle yapısındaki atasözlerini (26-44) de, zarf tümleci, özne, nesne, yer tamlayıcısı vb. işlevli olanlar biçiminde gözden geçireceğiz. İç içe birleşik cümle yapısındaki atasözlerini (45-55) ise, nesne işlevi gören ve degen sıfat-fiilinin önünde gelip vasıflayıcı olarak kullanılanlar diye ikiye ayırarak ele alacağız. Girişik cümle yapısındaki atasözlerini (58-78) ise, A. isim-fiillerle, B. sıfat-fiillerle, C. zarf-fiillerle kurulan girişik birleşik cümle yapısına sahip atasözleri olarak inceleyecek ve bu fiil gruplarının katıldığı birleşik cümlelerdeki işlevlerine de işaret edeceğiz. İçerdiği temel cümlelerden en az birisi girişik cümlecik veya şart cümleciği yapısındaki iki ya da daha fazla sıralı cümleden veya şartlı birleşik cümleden meydana gelen karmaşık cümle yapısındaki atasözlerini (79-97) ise, makalenin sonunda gözden geçireceğiz.

Kırgızca ,

atasözü ,

Kırgızca cümle bilgisi ,

cümle yapısı ,

sentaks ,

Kirghiz Turks have a rich treasure of folklore. Their proverbs, the numbers of which are given in some litery works over ten thousands, build an essential part of this treasure. We explore 97 Kirghiz proverbs, most of them chosen from Bir Miñ Kırgız Eliniñ Makal-Lakaptarı (BM), published in Kirghizstan and Kırgız Atasözleri (KA), published in Turkey, regarding their sentence structure in our article. Kirghiz proverbs are classified according to their sentence structure: 1. simple, 2. complex: a. coordinated, b. proverbs presenting a subordinated sentence structure having infinitive verb forms such as infinitives, participials or gerundial forms, c. conditional, d. proverbs presenting complex sentence structures with a direct quote and 3. proverbs having a mixed sentence structure. Simple sentences (1-10) are classified according to their meaning as: declarative sentences and imperative sentences. Coordinated sentences (11-25) are also studied according to their word order as sentences presenting regular turkic word order with predicates placed at the end of the sentence in question and sentences with diversed word order. Conditional clauses (26-44) are examined according to their functions as adverbials, subject clauses, concessive clauses etc. Direct quote (45-55) embedded in main sentences are studied regarding their functions as object clauses or relative clauses builded by degen. We study subordinated clauses formed by infinitive verb forms such as infinitives, participials or gerundials (56-78) and try to determine their functions in the main sentences they take part in. Sentences comprising two or more independent clauses, at least one of which has one conditional clause or a clause builded by infinitive verb forms mentioned above are definited as mixed sentences (79-97).

Kirghiz, ,

proverb, ,

syntax of the Kirghiz, ,

sentence structure, ,

syntax ,