Hoca nazar hüveydâ’nın kıyâmetnâmeleri

Yazarlar :

Prof. Dr. Funda TOPRAK ,

Yazar kurumları :

Yıldırım Beyazıt Üniversitesi¹

Görüntülenme :

846

DOI :

Özet Türkçe :

Bu çalışmamız, Hoca Nazar HüveydÀ’nın kıyamet-nÀme adı altında yazdığı küçük mesnevileri üzerine bir incelemedir. Çağatay edebiyatında da rastlanan bu türün konusu kıyamet öncesi ve sonrasında yaşananlardır. Elimizde bu şekilde yazılmış altı adet kıyametnâme örneği bulunmaktadır. Bu kıyametnâmeler, Hoca Nazar HüveydÀ’nın Râhat-ı Dil adlı mesnevisi içerisinde sayfa kenarlarına yazılan haşiyeler şeklindedir. HüveydÀ, 18. yüzyıl Çağatay edebiyatının son temsilcilerinden olup eseri günümüze ulaşmıştır. HüveydÀ mahlasıyla tanınıp asıl adı, Hocanazar Gayibnazaroğlu'dur. Doğum yılı belli değildir. Hokand Hanlığı topraklarında, Fergana şehri yakınlarındaki Çimyan köyünde yaşamış, 1781 yılında Fergana’da vefat etmiştir. Râhat-ı Dil adı verdiği eserin içerisinde sayfa kenarlarına haşiye olarak yazılmış altı kıyametnÀmesi vardır. Burada, kıyametnÀmelerin çeviriyazısı yapılmış, mümkün olduğunca metne bağlı kalınarak nesre çevrilmeye çalışılmıştır. Özellikle deyimlerin ve mahalli ifadelerin çevrilmesinde Türkiye Türkçesine en yakın anlamı yakalamaya gayret edilmiştir. Birinci KıyametnÀme 46, ikincisi 53, üçüncüsü 39, dördüncüsü 26, beşincisi 81 ve son altıncı KıyametnÀme ise 36 beyitten oluşmaktadır. KıyametnÀmeler, kıyamet denilen ve İsrafil’in Sur’a üflemesi, ölülerin dirilip mezarlarından çıkmaları ve bir araya toplanması sonrasındaki dönemden başlayarak gelişeceğine inanılan olayları anlatırlar. Diyaloglar ya da monologlarla eserdeki anlatıma canlılık kazandırılmıştır. Kıyamet eziyetleri, insanları ‘keşke insan olmasaydık’ ‘keşke toprak olsaydık’ fikrine götürmekte ve bu fikir hepsinde sık sık tekrarlanmaktadır. Çağatay edebiyatı içerisinde görülen bu türün Anadolu sahasında da takibi araştırmacılarca yapılmalıdır.

Anahtar kelimeler :

Kıyamet ,

Kıyamet Mesnevileri ,

Kıyametnâme ,

Özet İngilizce :

This study is a research about small mathnawis which has been written by Hoca Nazar HuveydÀ under the name: KıyametnÀme. The subject of his genre, that we find them in the Chaghatai Literature, consist of events which occure before the Doomsday and after it. Thereare, in our hands, six sample of KıyametnÀme, written in this style. These KıyametnÀmes has been written as marginalia at the edge of page within HuveydÀ’s mathnawi named Râhat-ı Dil. HuveydÀ is one of the last representatives of the Chaghatai Literature and his work has reached present-day. His real name is Hocanazar Gayibnazaroğlu, but he is known as HuveydÀ, his pseudonym. The year of birth is not known. He have lived in the village, Chimyan, nearby Fergana, during the reign of the Hokand Khanate. He died in 1781. He has six Kıyametnâmes, which he has written as marginalia on the edge of page within his work, Râhat-ı Dil. In our work, we trancribed those KıyametnÀmes and we tried, as much as possible, to convert them to prose, abiding by the original text. In particular, we tried to catch the nearest meaning in the Turkey’s Turkish when we translated the local idioms and expressions. The first KıyametnÀme consist of 46 couplets, the second consist of 53 couplets, the third consist of 39 couplets, the fourth consist of 26 couplets, the fifth consist of 85 couplets and the sixth and the last KıyametnÀme consist of 36 couplets. The KıyametnÀmes narrate those events that occure during the Doomsday which begins shortly after blowing of Israfel in Sur, then resuscitate and standing-up of deads from their graves and their convention. The poet had tried to give vividness and liveliness to his work. Grinds and agonies in Doomsday lead the people to the idea: We wish we weren’t human or We wish we were soul. This idea is being repeated in HuvaydÀ’s work often. This genre, which is being seen in the Chaghatai Literature, should be studied, in Anatolian field by researchers.

Anahtar kelimeler :