Hasan rızâyî ve kân-i ma’ânî isimli manzum sözlüğü

Türk Edebiyatı sahasında Arapça, Farsça ve Türkçe sözlüklerin varlığı bilinmektedir. Bununla birlikte Eski Türk Edebiyatı içerisinde incelenebilecek manzum sözlükler de bu edebiyatta hiç de azımsanmayacak bir yere sahiptir. Türkiye kütüphanelerinde ve yurtdışındaki kütüphanelerde günyüzüne çıkmayı ve araştırılmayı bekleyen onlarca manzum sözlük bulunmaktadır. Bu sözlükleri tanıtır nitelikte birçok makale, tez gibi akademik yazılar da kaleme alınmaktadır. Her ne kadar istenilen seviyede olmasa da bu alanda yapılan çalışmalar umut vericidir. Anadolu'da yazılan ilk manzum Türkçe-Farsça sözlük olarak kabul edilen Hüsâm b. Hasan el-Konevî (öl. 1399)'nin Tuhfe-i Hüsâmî isimli sözlüğünü Tuhfe-i Şâhidî ve Tuhfe-i Vehbî gibi önemli izler bırakan eserler izlemiş ve manzum sözlükçülük Osmanlı toplumunda önemli tesirler bırakmıştır. Kur'an-ı Kerim'de ve hadislerde geçen, anlamları tam olarak anlaşılamayan “garip” kelimelerin ve Mevlana'nın Mesnevi'sindeki -bilhassa- Farsça kelimelerin anlaşılmasını ve ezberlenmesini kolaylaştırmak gibi amaçlara yönelik olarak hazırlanan manzum sözlükler, sıbyan mekteplerinde ders kitabı olarak okutulmuştur. Bu sözlüklerden biri de XVII. Yüzyıl şairlerinden Hasan Rızâyî'nin 1069 / 1659 yılında Farsça-Türkçe olarak kaleme aldığı Kân-ı Ma'ânî isimli eseridir. Bu eserin en önemli özelliği Türk edebiyatında ilk Türkçe-Farsça alfabetik manzum sözlük olmasıdır. Türk dili ve edebiyatına önemli katkılar sağlayacağını düşündüğümüz bu sözlük, taradığımız diğer manzum sözlüklerde bulunmayan Farsça ve arkaik kelimeleri de içerir. Bu çalışmada XVII. Yüzyıl şairlerinden Hasan Rızâyî hakkında bilgi verilmiş ve Türkçe-Farsça manzum bir sözlük olan Kân-ı Ma'ânî isimli eserinin transkripsiyonlu metni verilmiştir.

Manzum sözlük ,

Kân-ı Ma\'ânî ,

Hasan Rızâyî ,

In the field of Turkish Literature, the existence of Arabic, Persian and Turkish glossaries are known. Furthermore, verse dictionaries to be studied in old Turkish Literature has a considerable amount of worth. In libraries of Turkey and abroad, there are tens of verse dictionaries waiting to be come to light and studied. Academic writings such as many articles and thesis, having a quality of introducing these dictionaries, are put down on paper. Despite not having the desired level, studies made in this field are hopeful. Known as the first written poetical Turkish – Persian dictionary, the dictionary of Tuhfe-i Hüsâmî by Hüsâm b. Hasan el-Konevî (d. 1399) was followed by the works leaving important trace like Tuhfe-i Şâhidî and Tuhfe-i Vehbî, and poetical lexicography took an important place in Ottoman community. Verse dictionaries prepared to ease the strange words mentioned in Koran and hadiths, whose meanings cannot be understood exactly and in Mevlana's Masnavi, in particular Persian words to be understood and learnt by heart, were taught at Ottoman Primary School as a course book. One of these dictionaries is Kân-ı Ma'ânî written by the 17. century-poet Hasan Rızâyî in Persian-Turkish. the most important feature of the work is that it is the first Persian – Turkish alphabetic verse dictionary in Turkish literature. The dictionary we consider to contribute remarkably to turkish philology includes Persian and archaic words, not available in other verse dictionaries we have gone through. In our study, we gave information as to Hasan Rızâyî and the transcripted essay of his work named Kân-ı Ma'ânî.

Verse dictionary, ,

Kân-ı Ma\'ânî, ,

Hasan Rızâyî ,