Grotesk-yabancilaşma ilişkisi bağlaminda tanpinar’in saatleri ayarlama enstitüsü

Saatleri Ayarlama Enstitüsü (1961), Ahmet Hamdi Tanpınar’ın sağlığında yayımlanmış son romanıdır. Bu eser, modernist bir roman olarak yabancılaşma sorunsalını irdeler. Bununla birlikte Saatleri Ayarlama Enstitüsü, yabancılaşmayı işleyiş noktasında aynı kulvardaki türdeşlerinden farklı bir özellik taşır. ‘Absürt/ uyumsuzluk tiyatrosu’, 20.yüzyılın başlarında oluşan modernist sanat anlayışının tiyatroya yansımasıdır. Yabancılaşma, birey-toplum/ hayat uyumsuzluğu, absürt tiyatronun başlıca konularıdır. Beklenmedik durumlar, tuhaf olaylar, ürkünç figürler, zıtlıkların birlikteliğinden doğan gülünçlükler gibi ögeler, anılan konuların işlenişinde başatlık taşır ve bütün bunlar genelde grotesk bir yapıyı yaratır. Saatleri Ayarlama Enstitüsü, bütün bu ögeleri, yabancılaşma zemininde roman sanatına aktarmasıyla dikkati çekmektedir. Saatleri Ayarlama Enstitüsü, ürkünçlüğe, karşıtlığa, abartıya, absürde dayalı yapısıyla grotesk bir nitelik taşımaktadır. Dolayısıyla, Saatleri Ayarlama Enstitüsü, yabancılaşmayı işleyiş tarzı bakımından ‘absürt tiyatro’nun izlerini taşır. Romanın ilk evresini oluşturan enstitü öncesindeki grotesk ögeler çoğunlukla ürkünç ve gizemli iken enstitü evresinde komik ve absürt bir hâle dönüşür. Tanpınar, bu özgün yapı içerisinde yabancılaşma içindeki bir kişinin macerasını anlatır. Saatleri Ayarlama Enstitüsü’nün başkişisi Hayri İrdal, tam anlamıyla bir yenik kişidir. O, dışında kaldığı topluma ve hayata kendisi bağlamında sağlıklı; ancak dışarıdan yanlış görülen bir mantığın sorgulayıcı tutumuyla bakar. Bundan dolayı, o genellikle yenilir. Saatleri Ayarlama Enstitüsü, bu yönleriyle Türk romanında özgün bir yere sahiptir. Bu makalede, Saatleri Ayarlama Enstitüsü’nün modernist Türk romanındaki yeri vurgulanmaya çalışılmıştır.

Tanpınar ,

Saatleri Ayarlama Enstitüsü ,

grotesk ,

yabancılaşma ,

uyumsuzluk ,

komik ,

Time Regulation Institute (Saatleri Ayarlama Enstitüsü) (1961) is the last book that was published when Ahmet Hamdi Tanpınar was alive. This work as a modernist novel analyzes the matter of alienation. Moreover, analyzing of Time Regulation Institute is different from its congenerous works with which it is at the same track. ‘Absurd theatre’ is the reflection of the modernist art understanding, formed in the beginnings of 20th century, on the theatre. Alienation, the disharmony of individual, society and life, are the main themes of the absurd theatre. Unexpected situations, strange events, frightening figures, absurdity arose from the harmony of the contrasts are the primary elements in the themes and they generally create a grotesque structure. Time Regulation Institute stands out transmissing all these elements to the novel on the base of alienation. Time Regulation Institute which is based on eeriness, contradiction, exaggeration and absurd has qualification of grotesque. Because of Time Regulation Institute which is modernist bears the stamp of theatre of the absurd in terms working of alienation. While grotesque elements from previous institute that consist of primordium is eeriness and mysterious, it returns to comic and absurd in institute stage. In original structure, Tanpınar tells a person’s adventure who is in alienation. Hayri İrdal who main figure of the Time Regulation Institute is strictly protagonist. Hayri Irdal looks the society, which he is out of, and life healtily on his side, in fact, he looks sceptically that is seen wrong from the outside. Therefore, he generally loses. Time Regulation Institute has a unique place in Turkish fiction from these aspects. In this article, significance of the Time Regulation Institute in the modernist Turkish fiction is tried to be emphasized. 

Tanpınar, ,

Time Regulation Institute, ,

grotesque, ,

alienation, ,

absurd, ,

comic ,