Codex cumanıcus’ta hayvan adları

Codex Cumanicus, Latin alfabesiyle yazıldığı bilinen ilk Türkçe eserdir. Codex Cumanicus’un XIII. yüzyıl sonları ve XIV. yüzyıl başlarında, Karadeniz’in kuzeyindeki Kıpçak yurtlarında, Hristiyan papazlar ve Venedikli tüccarlar tarafından misyonerlik ve ticaret işlerinde kullanma amaçlı oluşturulduğu düşünülmektedir. Eserde Kumanca-Farsça-Latince sözcük listeleri dışında; Kıpçaklara ait atasözleri, bilmeceler, ilahiler de bulunmaktadır. Her ne kadar belli amaçlar için yazılmış bir eser olsa da, Codex Cumanicus’un söz varlığı oldukça çeşitli ve zengindir. Eserde değerli madenler, mineraller, bitkiler, hayvanlar, insan ve hayvan uzuvları, hastalık adları, sayı adları, renk adları, giyim kuşam adları, ev eşyaları, savaş malzemeleri, ticaret malları, din terimleri, takvim (gün ay hafta adları), hukuk, ölçü, nesne adları, yemek adları gibi günlük yaşamın bütün alanlarına özgü söz varlığı dikkati çekmektedir. Codex Cumanicus’taki söz varlığı unsurları, Kuman-Kıpçakların dili, yaşam biçimi, kültürleri, coğrafyaları gibi pek çok konuda ipucu verebilmektedir. Bu makalede de Codex Cumanicus’un hayvan adları söz varlığı irdelenmiş; tarihsel ve modern Türk dili alanında karşılaştırılmıştır. Bu inceleme sonunda, Codex Cumanicus’taki hayvan adlarının yüzde sekseninin Türkçe ilk metinlerden itibaren tanıklandığı görülmüştür. Codex Cumanicus’ta Türk dilinin diğer dönemlerinde rastlanmayan, tek veri (hapax legomenon) hayvan adları da tespit edilmiştir. Farsça, Moğolca, Arapça, Yunanca, Rusça gibi dillerden alıntı hayvan adlarının varlığı da dikkat çekicidir. Bazı hayvan adları ise, tarihsel ve modern alanda yalnızca Kıpçak sahalarında tespit edilmiştir. Bu adlar, Kıpçak söz varlığına özgü sözcükler olarak değerlendirilmiştir. Codex Cumanicus’taki hayvan adları sınıflandırıldığında, yaban hayvanlarının yüzde yirmi beş ve kuş adlarının yüzde yirmi iki oranında olduğu görülmüştür.

Codex Cumanicus ,

Kuman-Kıpçak Türkçesi ,

söz varlığı ,

Codex Cumanicus is the first known Turkish monument written in Latin alphabet. It is thought that Codex Cumanicus was used for missionary and trading at the end of the XIII. century and the beginning of the XIV. century, in north of the Black Sea domains of Kipchak, Christian priests and Venetian merchants. In this book, except for the Persian, Latin, Kuman word lists, proverbs, riddles, hymns of Kipchaks are also provided. Although a work written for certain purposes, the Codex Cumanicus has a quite varied and rich vocabulary. The book draws attention to vocabulary specifically to all areas of daily life for example, precious metals, minerals, plants, animals, human and animal body, limbs, disease names, numbers names, color names, clothing, household goods, war materials, trading goods, religious terms, calendar (day, month, week names), law, measure, object names, food names and etc. The presence of these elements in the Codex Cumanicus, may give clues on many issues, such as Kuman-Kipchak language, lifestyles, cultures, geographies. For this purpose, in this article Turkic vocabulary of animals names in the Codex Cumanicus are discussed; and compared the field of historical and modern Turkic language. At the end of this study, most of the animal names of Codex Cumanicus were present the first texts in Turkic. Hapax legomenon animal names which aren’t encounterd in other periods of the Turkic languages have also been identified encountered. The Persian, Mongolian, Arabic, Greek, Russian quote animal names that are seen in this book is also remarkable. Some of the names of animals, however, only the Kipchak areas of historical and modern areas have been identified. This is observed only in the field names in Kipchak, the presence of these specific words Kipchak is evaluated. When the animal names are classified in Codex Cumanicus, it seems that the names of wild animals (twenty five percent) and birds (twenty two percent) form the majority.

Codex Cumanicus, ,

Cuman/Kipchak dialect, ,

lexicology ,