Bâbürnâme’deki bazı cümle yapıları üzerine

Yazarlar :

Doç. Dr. Adnan Rüştü KARABEYOĞLU ,

Yazar kurumları :

Kocaeli Üniversitesi¹

Görüntülenme :

805

DOI :

Özet Türkçe :

Türkçenin tarihî söz dizimi üzerine yapılan art zamanlı incelemelerde cümle bahsi çeşitli yönleriyle ele alınır ve Türkçenin sahip olduğu cümle yapıları ve özellikleri ortaya konmaya çalışılır. Cümle bahsi ile ilgili yapılan bu çalışmaların ise genellikle birleşik cümle yapıları, yardımcı cümle türleri ve özellikleri ile baş ve yardımcı cümleler arasındaki ilişkiler üzerine odaklandığı ve bu suretle cümle yapılarının tahlili üzerinde durulduğu görülür. Türkçenin tarihî söz dizimi ile ilgili bu çalışmalarda az önce zikredilen hususlar yanında ayrıca baş ve yardımcı cümle türleri arasındaki söz dizimi ve aynı zamanda çeşitli anlam ilişkilerinin kurulmasını sağlayan ammâ, bâvücûd, çü, çün, çün kim, egerçi, gerçi, herçi, her neçe, ne, neçük, neçükin, neçete, neçete kim, neteg, kaçan, kaçan kim, kaltı, kim, ki, takı, tâ, tâ ki, vâkıa, vaktâ ki, vakt-î, velî, zîrâ gibi cümle başı edatlarının kullanımı çerçevesinde Eski Türkçe, Orta Türkçe, Eski Anadolu Türkçesi ve Çağatay dönemi ekseninde Türk dilinin cümle yapıları irdelenerek tahlil ve tanımlanmaya çalışılır. Bu yazıda ise, Türkçenin tarihî dönemlerinden birini oluşturan Çağatay Türkçesinin nesir sahasındaki örneklerinden Bâbürnâme’de karşılaşılan ve cümle bağlayıcıları olarak görev yapan egerçi-velî, bâvücûd, her néçe, néçük (kim) gibi cümle başı edatlarıyla kurulu ve aralarında karşıtlama anlam ilişkileri bulunan cümle yapıları üzerinde durulacak, böylece yukarıda anılan çalışmalara hem Çağatay sahası hem de üslup çalışması yönüyle katkıda bulunulmaya çalışılacaktır.

Anahtar kelimeler :

Söz dizimi ,

cümle bağlayıcısı ,

Çağatay Türkçesi ,

Özet İngilizce :

Diachronic and analytical studies of the historical syntax of Turkic languages, in referring to the subject matter of sentences, attempt to reveal the structures, properties and characteristics of Turkic sentence types and consider various aspects of them. These works, which analyse sentences in historical Turkic languages, generally deal with structure, subordinate clause types and characteristics. They also focus on the relationship between the main and subordinate clause, analysing the syntactical and semantical relationship -in Old Turkic, Medieval Turkic, Old Anatolian Turkish and Çağatay Turkic- by way of clause conjunctions: ammâ, bâvücûd, çü, çün, çün kim, egerçi, gerçi, herçi, her neçe, ne, neçük, neçükin, neçete, neçete kim, neteg, kaçan, kaçan kim, kaltı, kim, ki, takı tâ, tâ ki, vâkıa, vaktâ ki, vakt-î, velî, zîrâ etc. In this paper, we attempt to analyse some of the compound sentence structures, clause conjunctions (egerçi-velî, bâvücûd, her néçe, néçük (kim)) and adversative clause types of Bâbürnâme, which is the prominent exemplar of Çağatay Turkic prose. This paper aims to contribute to the body of works that have studied the historical syntax of Turkic languages and also Bâbür’s style.

Anahtar kelimeler :