Abdullah tukay’in tatarca üzerindeki etkileri

 Tatar ismine Çin kaynakları, Orhun Abideleri ve Kaşgarlı Mahmud’un Divânü Lügâti’t-Türk adlı eseri gibi muhtelif tarihî kaynaklarda rastlanmaktadır. Günümüzde bu etnonim Kazan ve Kırım Tatarları tarafından kullanılmakta ve bu toplulukların dilleri de Tatar Türkçesi olarak adlandırılmaktadır. Kuzey-Doğu Türkçesinin Kıpçak koluna mensup olan Tatar Türkçesi, XVIII. yüzyılın ikinci yarısında temelleri atılan bir değişim sürecine girmiştir. Bu sürecin devamında, XIX. yüzyılın son dönemlerinde Tatarlar için yeni bir edebiyat başlamış, XX. asrın başında değişimin boyutları eskiye nazaran çok daha ileri bir seviyeye ulaşmıştır. Tatar Türkçesi üzerindeki değişime etki eden ve bir anlamda modern Tatarcaya son şeklini veren önemli şahsiyetlerden biri şair, yazar ve bir düşünce adamı olan Abdullah Tukay’dır. Kazan Tatarlarının millî şairi olan Tukay’ın yazı hayatı iki farklı dönemden oluşur. Tukay’ın edebî hayatını meydana getiren Cayık ve Kazan dönemlerinde kaleme aldığı şiirlerde kullandığı dil mahiyet itibariyle birbirinden farklıdır. Onun şiirlerinde iki farklı dönemi temsil eden iki farklı dil anlayışı söz konusudur. Edebî hayatının ilk dönemi olan 1905-1907 yılları arasındaki Cayık (Uralsk) döneminde İstanbul ağzının etkisinde kalan Tukay; 1907 yılında geldiği Kazan’daki edebî muhitin etkisi, Tatar milliyetçiliği vb. gibi değişik etkenlerle mahallî ağza yönelmiş, Şehabettin Mercani ile başlayan bu hareketi zirveye taşımış ve Tatar konuşma dilinin edebî dil haline gelmesinde etkili olmuştur. İncelenen şiirler üzerinde bunu açıkça görmek mümkündür.

Konuşma Dili ,

Tatar Dili ,

Abdullah Tukay ,

Değişim ,

Edebî Dil ,

The word Tatarian is encountered in various historical sources such as Chinese sources, Orkhon Inscriptions, and Divanu Lugati’t-Turk of Mahmud al Kashgari. Currently, this naming is used to define by the Kazan and Kirim Tatars and the language of these societies is called the Tatar Turkish. Tatar Turkish, which is a member of Kipchak branch of the North-Eastern Turkish, has entered a transformation process which has foundations in the second half of the 18th century. Following the transformation process a new literature began for Tatars in the late periode of the 19th century. At the beginning of the 20th century, the dimensions of the transformation reached to an advanced level compared with those in the past. One of the significant names who had influence in the evolution of the Tatarian language and formalized the language in the modern form is a poet, an author, and a philosopher, Abdullah Tukay. The life of Tukay, who is the national poet of Kazan Tatars, consist of two eras. The languages Tukay used in his poems in the periods of Cayik and Kazan, which also constituted his literary life, are different from each other in terms of quality. Two different senses of language can be defined for his poems that would represents the two eras of his life. Tukay, who was influenced by the Istanbul dialect during the years 1905-1907 -Cayik (Uralsk) era- which coincides first years of his literature life, arrived to Kazan in 1907 and leaned towards the local dialect with reasons such as the effect of the literary environment and Tatar nationalism. He carried this movement, which started with Shihabetdin Marjani, to its paramount and helped Tatar spoken language to be a literary language. This can evidently be seen in the poems considered.

Spoken language, ,

Tatar language, ,

Abdullah Tukay, ,

transformation, ,

literary language ,