19. yüzyıl türkistan şair ve tarihçilerinden mûnis’in avaz inak’a mersiyesi

Meşhur kişilerin ölümlerinden sonra onların iyiliklerini, ölümlerinden duyulan acıları manzum olarak belli bir makamla ifade eden acıklı metinlere İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı’nda sagu, Türk Halk Edebiyatı’nda ağıt, Divan Edebiyatı’nda ise mersiye denir. Türk edebiyatında ağıtın önemli bir yeri vardır. Orhun yazıtlarından itibaren rastlanan bu çeşit manzumeler daha çok beylerin, şehzadelerin, devlet adamlarının ve padişahların ölümü dolayısıyla yazılmıştır. Çağatay Türkçesinin klâsik öncesi ve bilhassa klâsik dönemi üzerinde birçok çalışma yapılmasına rağmen bu edebiyatın son dönemi hakkında yapılan çalışmalar oldukça azdır. Bu durumun en önemli sebeplerinden biri dönem ile ilgili bilgi ve belgelerin uzun yıllar Sovyet Rusya hâkimiyeti altında olmasından dolayı bunlara ulaşmanın zor olmasıdır. Sovyet Rusya’nın yıkılmasından sonra bu alandaki çalışmalar hız kazanmştır. Bu çalışma 19. yüzyılın ünlü Özbek şair ve tarihçilerinden Mûnis Harezmî’nin (1778-1829) Hive beyi Avaz Inak’ın (1791-1804) ölümü üzerine yazmış olduğu bir mersiyesi üzerinedir. Avaz Inak, Muhammed Emin Inak’ın oğludur. Çalışmada öncelikle Mûnis’in, daha sonra Mûnis’in yazmış olduğu Firdevsü’l-ikbal adlı esere göre Avaz Inak’ın hayatı hakkında bilgiler verilmiştir. Daha sonra Mûnis’in Avaz Inak’ın ölümü üzerine yazmış olduğu bir mersiyesi ele alınmıştır. Firdevsü’l-ikbal’in İstanbul nüshasından alınmış olan bu mersiye, 19. yüzyıl Çağataycası ile yazılmıştır. Söz konusu manzume terkib-i bent tarzındadır ve dokuz bentten meydana gelmektedir. Çalışmanın sonuna bu manzumenin söz varlığı eklenmiştir. Sonuç bölümünde de metnin en çok dikkati çeken dil özelliklerine vurgu yapılmıştır.

Mûnis Harezmî ,

Avaz Inak ,

Firdevsü’l-ikbal ,

Mersiye ,

Çağatayca ,

The pathetic texts specifically express kindness and sorrows because of deaths of famous people after their death as written in verse. This texts called sagu in Before Islamism Turkish Literature, ağıt in Turkish Public Literature, mersiye in Divan Literature. Funeral songs are important in Turkish literature. This sort of verses which are seen from Orhun inscriptions on which have been written caused by death of masters, princeses, statesmen and sultans. Despite availability of many works on the pre-classical period, especially the classical period of Chagatai Turkish, studies about the last period of it are remarkably insufficient. The most important reason for this is that it had been hard to obtain the documents and information about the period given that the whole region was under the sovereignty of the Soviet Russia. In the post-Soviet period works on this period increased rapidly. This study concerns funeral song (mersiye) that was written by Munis Harezmi (1778-1829) who was a famous Uzbek poet and historian in the 19th century in consequence death of Avaz Inak (1791-1804) who was Khiva’s master. Avaz Inak is son’s Muhammad Amin Inak. In study, it has been given the knowledges about firstly biography of Munis and then biography of Avaz Inak according to a handwritten manuscript that called Firdaws al-iqbal which was written by Munis. Lastly we have been dealt with funeral song (mersiye) that was written by Munis Harezmi due to death of Avaz Inak. This poetry has been written with the 19th century Chagatay Turkish which has been received from manuscript copy of Istanbul of Firdaws al-iqbal. Mentioned poetry is style of terkib-i bend and it has nine bent. Besides we were added vocabulary of the poem at end of the study. In the conclusion section the most remarkable linguistic features of the text ar highlighted.

Mûnis Harezmî, ,

Avaz Inak, ,

Firdaws al-iqbal, ,

Mersiye, ,

Chagatay Turkish ,