“âşık garip” halk öyküsü ve tiflis–borçalı mekan imgesi

Halk öykülerinde, başka deyişle, halk destanlarında118 mekan motifi önemli bir yere sahiptir. Bu açıdan gerçek ve seçkin yerleşim yerleri arasında Türk varlığının harmanlandığı yurtlardan biri, hem coğrafi mekan, hem kültür, hem ticaret mıntıkası olarak bilinen Tiflis–Borçalı'nın da öne çıkması dikkatimizi çekmektedir. Bilindiği üzere, Tiflis Gürcüstan'ın kadim ve başkent şehridir; Borçalı veya Aşağı-Kartlı bölgesi Gürcüstan'ın güney-doğusunda, Azerbaycan'la sınır teşkil eden ovalı-dağlı bir arazidir. Ayrıca, günümüz Marneul (Sarvan), Bolnis (Bolus), Kardaban (Karayazı), Çalka (Parmaksız), Tetricğaro (Akbulak), Karaçop, Mühren semtlerinin genel adıdır. 1930'lu yıllara kadar buradan on binlerle Karapapak Türkü Osmanlı'ya "kaçakaç"lara zorlanmıştı, sonralar, özellikle, 1990'lı yıllarda Azerbaycan'a göçmüştü. Günümüzde Borçalı ilinde yaklaşık 500 bin Azeri-Karapapak Türkü yaşamaktadır. Türk halk hikayesi geleneğinin en önemli ürünlerinden biri olan, Anadolu ve Azerbaycan sahalarında daha çok yaygınlaşmış, saf aşk abidesi tanıtımıyla bilinen "Âşık Garip"'in pek fazla Tiflis–Borçalı yöreleriyle ilgisi kabarıktır. Destanlarımızda Tiflis şehrinin adının çok kullanılmasıyla ilgili olarak, Azerbaycanlı bilgin Prof. Dr. Muharrem Kasımlı'nın fikri şöyledir: "Orta çağda Tiflis, Tiflis şehri, Tiflis mahalli folklor biçimleriyle destan hafızasında yerleşmiş tarihselestetik kanaat şimdiki anlamda anlaşılan Borçalı âşık muhitini ihtiva eder. Başka deyişle, folklor kaynağındaki "Tiflis" tasavvuru belirli şartlık dâhilinde çağdaş "Borçalı âşık muhiti" sanat şebekesine denk gelir" [Kasımlı 1996: 210]. Şu fikri olay örgüleriyle Tiflis bağlantılı "Şeyh Sinan" destanına, "Âşık Garip" destanına, başka halk anlatılarına, "Şehriyar" halk romanına da ait ede biliriz, onlardaki Tiflis toponimi somut, direk anlamının yanı sıra, tıpkı Borçalı–Karayazı mekan imgesiyle de üst üste düşür.

,

“Âşık Garip” ,

Halk Öyküsü ,

Tiflis–Borçalı ,