2015 Makale özeti ve diğer detaylar.
Bir devletin yaptığı nüfus sayımları birçok veriyi ihtiva ettiğinden yöneticilerin geleceğe yönelik planlamalarında onlara yardımcı olur. Osmanlı Devletinde nüfus sayımlarının en önemli amacı asker ve vergi mükelleflerinin sayısının tespit edilmesi olmuştur. Bu amaçla belli bir dönem sadece erkek nüfus sayılmıştır.
Osmanlı Devleti’nde ilk nüfus sayımı II. Mahmut zamanında yapılmıştır. Bu sayım yapılırken askere alım için Müslümanlar, vergilerinin sağlıklı toplanabilmesi için Müslüman ahali ile birlikte gayrimüslimler hakkında kayıtlar tutulmuştur.
Osmanlı coğrafyasının değişik yerlerinde olduğu gibi Harput ve havalisinde de nüfus sayımları yapılmıştı. Bu anlamda Harput’a bağlı olan sancak, kazâ ve diğer merkezlerde nüfus sayımı uygulanmış olduğunu arşiv kayıtlarından görmekteyiz. Nitekim bölge ile ilgili yapılan nüfus sayımları geniş bir alanı kapsamakta ve sayı olanakta Harput Nüfus Defteri 123 adet nüfus defterinden oluşmaktadır. Burada inceleyeceğimiz Başbakanlık Osmanlı Arşivindeki Harput Nüfus Defterleri serisi içerisinde 2655 numara ile kayıtlı olup 1256 ( M.1840) tarihli Harput Eyaleti Çarsancak Kazâsı Gayrimüslim Nüfus Defteridir. Bu çalışmada, defterde verilen bilgilerden hareketle bahse konu kazanın mahalle ve köylerinde yaşayan ailelerin ve görevli memurların isim ve esamilerini öğrenme imkânımız olacak. Ayrıca bölgeye yönelik yaşanan göç ve nakiller hakkında ilk elden bilgi sahibi olma imkânı bulacağız. Yine bölgedeki mahalli idareciler; görevdeki muhtarlar, özürlüler, halkın kullandığı yerel isimler (lakaplar), insanların fiziksel özelliklerinin yanında Çarsancak Kazasında 1840 tarihindeki gayrimüslim nüfusu tespit edilmeye çalışılarak bölgesel tarih yazımında önemli ayrıntılara ulaşmamıza imkân tanıyacaktır.
While studying the history of the Ottoman State, archieve records are the primary resources to be referred. These documents, being first hand resources, are of great importance since they are the evidences of the related period which have reached today. Census tables among these documents have indispensable character in enlightening the city history and socio-demographic characteristics since they bear the time and locality components all together. These census documents, which are also important in states’ history, transfer the qualitative and quantitative data of the counted population into the present day. The first census in the Ottoman State was conducted during the reign of Mahmud II. While this census was being conducted, Muslims were recorded for military recruitment while non-Muslims as well as Muslims were also recorded for reliable taxation. As was the case in various parts of the Ottoman lands, censuses were conducted in Harput and its vicinity too. In the archival records we observe that land censuses were practiced in the counties (sanjaks), districts (kazas) and other centers within Harput. Indeed, the censuses regarding the region cover a wide area and in terms of numbers the Harput Population Register consists of 123 population registers. The register examined here is the Harput Province Pertek District Non-Muslims Population Register, dated 1256 (1840), registered with the number 2655 in the series of Harput Population Registers in the Prime Ministry Ottoman Archives. In this study, we will have the chance to learn the names and attributes of the families and civil servants inhabiting the neighborhoods and villages of the said district based on the information given in the register. Moreover, we will acquire the chance to become informed first-hand about the migrations and relocations to the region. An attempt will also be made to determine the non-Muslim population in 1840 in the Pertek district as well as the local administrators in the region, the village headmen (muhtars), the disabled, the local nicknames used by the local population and people’s physical features; and this will allow us to gain access to important details in the local history writing.
1