Türkçe sözlükçülük tarihinde mütercim âsim ve kamus tercümesi

Geçmişten bugüne meydana getirilmiş kültür ve sanat eserlerimizin yeni nesillere tanıtılması, günümüz gençlerinin ve gelecek nesillerin anlayabileceği ve yararlanabileceği bir biçimde değerlendirilmesi bazı gayretlerin bir araya gelmesi sonucunda mümkün olabilmektedir. Dil ve edebiyat tarihimiz boyunca hazırlanmış, tercüme edilmiş ve belli süreçlerde yoğun bir kullanım olanağına sahip olmuş olan muhtelif sözlüklerimizin, gerek eski dönemlerde kaleme alınmış eserlerimizin anlaşılmasına yardımcı olmada, gerekse araştırmacıların farklı kullanım alanlarında ihtiyaç gidermesinde büyük rolü olmuştur. Mütercim Âsım, bilgin, tarihçi, şair ama hepsinden önce dilcidir. Ona şöhret kazandıran en önemli eserleri ise öncelikle ikisi tercüme -biri de asıl konumuz olan-, biri de telif olmak üzere üç sözlüğü vardır. Bu iki tercümenin toplum üzerinde ne kadar büyük bir etki yaptığı şundan anlaşılır ki, Ahmet Âsım’ın adı, bunlar yüzünden “Mütercim Âsım” olmuştur. Âsım’ın Kamus ve Burhan tercümelerinde kendi düşüncelerini maddelere eklemek için sık sık “mütercim der ki” sözünü kullanması bu yeni adı kazanmasına yol açmıştır. Bu tercümelerden Türk dilinin neler kazandığını özetleyecek olursak; bu iki tercüme ile zamanın edebiyat dilinde en geniş yer kendilerinin olan Arapça ve Farsçanın çok büyük ve çok sağlam iki lügatı ortaya konulmuştur. Bu eserler çıktığından beri bütün güçlükler onlara bakılmakla giderilmiştir. Başka kaynaklara başvurularak çözülemeyen şüpheler bunlarla çözülmüştür. Güvenilir kaynak olarak bu iki eserin üstünde eser tanınmaz ve çatışmalarda en büyük çözümleyici olarak bu eserler sayılırdı. “Mütercim Âsım şöyle söylüyor” denildi mi, akan sular dururdu. Çünkü Âsım, bu tercümeleri yaparken önemli kaynakların hepsini gözden geçirmiş, onların doğrusunu, yanlışını incelemiş ve tercümelerinde en doğru sonucu bildirmiştir. Bu yazıda, Türk dil ve kültür tarihi içinde çok önemli bir yere sahip olan Mütercim Âsım Efendi tanıtılacak, onun en önemli eserlerinden Kamus Tercümesi’nin hangi dönemde hangi hazırlanma sürecinden geçtiği ve dönemi içindeki geçerliliği ortaya konulacaktır. Bu bilgilerden hareketle, sözlüğün hangi yöntemlerle kullanıldığı sorularına cevap aramak da bu çalışmanın konusu olacaktır. 

Mütercim Asım ,

Türkçe ,

Kamus Tercümesi ,

Introducing our cultural and artistic works, brought from past to present, to new generations, qualifying them as to be understood and benefited by today’s youth and coming generations are possible as a result of a combination of some of the efforts. Different dictionaries, prepared throughout the history of our language and literature, translated and having the opportunity to be used intensively in certain periods, has played an important role on both assisting in the understanding of our old works and meeting the need of researchers in different areas. Mütercim Âsım is scholar, historian, and poet but first of all he is linguist. His most important works which has brought fame to him are three dictionaries which are primarily two translations –one of them is our main subject- and a copyright. How great these two translations have made impact on society can be understood from that; the name of Ahmet Âsım has become “Mütercim Âsım” because of these. His constantly use of the statement “translator says” to add his own thoughts to substances in translations of Kamus and Burhan, has led to acquire this new name. To summarize what Turkish language has won from these translations; two very great and very comprehensive dictionaries of Persian and Arabic Language that have the most extensive place in literature of their time have been introduced by these two translations. All the difficulties have been corrected by looking at them since the release of these works. The doubts, not solved by applying other sources, have been solved by these. There was no recognized work as trusted source than these two sources and these works were considered to be the greatest conflict resolver. “Mütercim Âsım says like that” statement is the highest authority. Because, Âsım revised all of the important resources, examined their truths and mistakes and reported the most accurate results in translations, while making these translations. In this article, Mütercim Âsım Efendi, who has a very important place in Turkish Language and history of culture, will be introduced and those will be presented that how the Translation of Kamus, one of his most important works, was prepared in which period and its validity within its own 

Mütercim Âsım ,

Turkish Language ,

Dictionary ,