Kemâleddîn hüseyin harezmî ve yarım kalmış farsça mesnevî şerhi

Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî (ö. 672/1273)’nin Mesnevî adlı Farsça eserinin çeşitli dillerde yapılmış pek çok şerhi bulunmaktadır. Bunların bir kısmı yarım bazıları da tam şerhlerdir. Mevlânâ’nın mesajının diğer kültür ve coğrafyalara ulaşmasında söz konusu şerhlerin önemli bir rol oynadığı inkâr edilemez. Bu makalede, hicri IX., milâdî XV. asrın ilk yarısında yaşamış Kübrevî meşâyihinden Kemâleddîn Hüseyin Harezmî (ö. 839/1435-36) tarafından yazılan Cevâhiru’l-Esrâr ve Zevâhiru’l-Envâr adlı Farsça şerh ele alınacaktır. Timurlular devrinin önemli sûfîlerinden biri olan Harezmî’yi bu şerhi yazmaya sevk eden iki sebep vardır: Birincisi, şârihin çocukluk çağlarından beri Mevlânâ’ya olan sevgisidir. Diğeri ise Gıyâsüddîn Ebu’l-Feth Şah Melik Bahâdır (ö. 829/1425-26)’ın oğlu Harzemşâh-ı A’zam Nâsıruddîn Ebu’l- Menâkıb Şehzâde İbrahim Sultan (ö. ?)’ın ondan bir Mesnevî şerhi yazmasını istemesidir. Cevâhiru’l-Esrâr, İran kültür muhitinde yapılmış ilk kapsamlı Mesnevî şerhi olarak kabul edilebilir. Fakat Harezmî ömrü vefâ etmediği için Mesnevî’nin sadece ilk üç cildini açıklayabilmiştir. Harezmî’nin şerhindeki hâkim bakış açısı Şeyh-i Ekber Muhyiddîn İbnü’l-Arabî (ö. 638/1240) ve Sadreddîn Konevî (ö. 673/1274) ve Dâvûd el-Kayserî (ö. 751/1350) gibi takipçilerinin görüşleridir. Bu yönüyle o, Ekberî geleneğin etkisi altındadır. Burada öncelikle şârih hakkında bilgi verilip, daha sonra onun Mevlânâ ve eseri ile ilgili düşüncelerine, niçin böyle bir şerh kaleme aldığına ve nihâyet şerhin içeriğine ve şerhte takip edilen usûle ilişkin bazı konulara değinilecektir.

Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî ,

Mesnevî ,

Kemâleddîn Hüseyin Harezmî ,

Cevâhiru’l-Esrâr ve Zevâhiru’l-Envâr ,

There are many commentaries on Masnavi of Mawlānā Jalāl al-Dīn al- Rūmī (d. 672/1273) in various languages. Some of them are incomplete and others are complete. It can not be denied that these commentaries play an important role in achieving of Mawlānā’s message to other cultures and geographies. In this article, the Persian commentary named as Cavahir al-Asrar u Zavahir al-Anvar written by Kubrawī Sheikh Kamāl al-Dīn Husayn al- Khorezmī who lived in the first half of the IX/XV. century will be discussed. There are two reasons that prompted al-Khorezmī, one of the major sufis of Timurid State, to write this commentary: First, commentator’s love of Mawlānā since childhood. The other is the wish of Gıyās al-Dīn Abu al-Fath Shah Malik Bahādır (d. 829/1425-26)’s son Khorezmshah al-A’zam Nāsır al- Dīn Abu al-Manākıb Shahzāde İbrāhīm Sultān (d. ?). Cavahir al-Asrar can be considered as the first comprehensive commentary on Masnavi in Iranian cultural environment. However, due to the death of al-Khorezmī, only the first three volumes of Masnavi could be explained. The dominant perspective in the commentary of Khorezmī is the opinions of Sheikh Akbar Muhyiddīn Ibn al-Arabī (d. 638/1240) and his followers like Sadr al-Dīn Konevī (d. 673/1274) and Dāvūd al-Kaysarī (d. 751/1350). Here firstly it will be given an information about the commentator; later, some of the issues related to his ideas about Mawlānā and Masnavi and why he wrote such a book and finally the content of commentary and the procedure followed in this commentary will be dealt with.

Mawlānā Jalāl al-Dīn al-Rūmī, ,

Masnavi, ,

Kamāl al-Dīn Husayn al-Khorezmī, ,

Cavahir al-Asrar u Zavahir al-Anvar ,