Miskeveyh in ‘adalet üzerine’ adlı yayınlanmamış risalesi

Bu kitabın konusu Miskeveyh'in1 (öl. 420/1030) az bilinen fakat önemli olan ve şimdiye kadar neşredilmeyen eserini dünyaya takdim etmektir. Bu eser, adalet konusuyla alakalıdır ve Miskeveyh'in arkadaşı ve çağdaşı Sûfî Ebû Hayyân et-Tevhidî'nin2 (öl. 413/1023) Miskeveyh'e yönelttiği soruya onun mektup formunda yazdığı cevabıdır. Miskeveyh'in ortaçağa ait biyografilerinde bu risalenin ihmal edilmesi ve onun çalışmaları arasında zikredilmemesi şaşırtıcı değildir. Çünkü bu kısa bir risaledir ve onun çalışmalarının listesi zaten yeterince uzundur. Miskeveyh'in diğer bir çağdaşı Ebû Süleyman es- Sicistânî el-Mantıkî3 (öl. 375/985) onun çalışmalarının listesinin uzunluğundan dolayı bütün başlıkları sıralamanın mümkün olmadığını söyler.4 Dokuz başlık vermesine ve bu listenin de ortaçağdaki Miskeveyh biyograficileri arasında en genişi olmasına rağmen, Yâkût'un bu eseri Miskeveyh'in çalışmaları arasında zikretmemesi dikkat çekicidir.5 Bu Yâkût'un öncelikle tarih, edebiyat ve coğrafya ile ilgilenmesiyle açıklanabilir. Yâkût'un zamanında hatta şimdi bile İslam ahlak felsefesinin önemli bir çalışması olarak kabul edilen Miskeveyh'e ait Tehzîbü'l-ahlâk'tan bile bahsetmemesi onun felsefeyle ilgilenmemesinin bir kanıtıdır.6 Ancak gerçekten şaşırtıcı olan şey, Meşhed Kütüphanesi Katalog'unun yazarının bu eseri Miskeveyh'in bir çalışması olarak zikretmesine7 ve diğer modern biyografi yazarları Brockelmann8, Abdülazîz İzzet9 ve Abdurrahman Bedevî'nin10 de bu eseri onun bir çalışması olarak değerlendirmelerine rağmen, bu çalışmanın orjinalitesi ve önemi bağlamında şimdiye kadar hak ettiği ilgiyi görmemesidir. Muhtemelen nüshanın yalın halinin alışılmış olan harekeleri taşımıyor olması ve teorik konusu güçlükler içermiştir. Arapça metni tek bir nüshadan redakte etmeye kalkışanın karşılaşacağı tehlikeyi ifade etmeye ve vurgulamaya gerek yoktur.

,

Miskeveyh ,

Risale ,

Adalet Üzerine ,