Osmanlı imparatorluğu’nda ambar muhasebesi: trabzon örneği (1724-1729)

Muhasebe insanoğlunun yeryüzündeki varlığıyla başlamaktadır. Bu yönüyle geniş bir tarihi sürece sahip olan muhasebe, yıllar boyunca gerek insanoğlunun faaliyetleri, gerekse toplumların uygulamaları sonucu farklı yapılarda meydana gelmiştir. Ancak bu uzun süreçte birçok değişenin yanında tek bir unsur sabit kalmıştır. O da hesap verebilmektir. Bu uygulama, gerek kişilerin kendi muhasebeleri, gerekse onların toplum ya da toplumun organize edilmiş yapıları ölçüsünde devlet unsurlarına karşı sorumlu tutulmalarını gerekli kılmıştır. Bu açıdan hesap verebilme yanında kontrolü sağlama özelliği muvacehesinde tarihin önemli bir kesitini oluşturan Osmanlı İmparatorluğu’nun muhasebesine yönelik çalışmalar etkili ve hızlı bir şekilde yürütülmektedir. Biz de bu çalışmada tarihteki bu büyük devletin muhasebesinden bir kesitine ışık tutacak şekilde ambarlar üzerinde araştırmalarımızı ortaya koyduk. Osmanlı İmparatorluğu’nda ambar işletimine yönelik faaliyetler vilayetler nezdinde hemen hemen birbirine benzerdir. O nedenle burada devlete ait bu yöndeki tüm birimler yerine devletin etkili bir bölgesinde yer alan vilayetine yönelik araştırmaların daha verimli olacağı inancı ile Trabzon ambarı üzerinde durulmaya karar verilmiştir. Trabzon bu açıdan devletin önemli stratejik vilayetlerinden biri olması yanında araştırma dönemi için seçilen yılda da bir doğu seferinin mevcudiyeti dolayısıyla ambar açısından oldukça faal bir uygulamayı da ortaya koymaktaydı. Onun bu yöndeki faaliyetine ilişkin ambarlarının muhasebesini izah eden muhasebe icmal defterleri bulunmaktadır. Bu yönde araştırmamıza temel teşkil eden muhasebe icmal defteri, Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde Maliyeden Müdevver Defterler Tasnifindeki 3375 numaralı defterin içerisinde yer almaktadır. Bu icmal muhasebe defteri, İran ile olan savaşlar (1723-1727) dönemine tekabül etmesi açısından Trabzon ambarının muhasebesine dair önemli bir kesiti ortaya koymaktadır. Böylece çalışma içerisinde giriş bölümünde devletin ambar uygulamaları ve ambarların muhasebe kayıtlarını gösteren icmal muhasebesi hakkında genel bir bilgi verilmektedir. Akabinde araştırmamıza konu olan muhasebe icmal kaydına dayalı olarak Trabzon ambarının incelenen dönem içerisindeki muhasebesi izah edilmektedir.

Muhasebe ,

Osmanlı İmparatorluğu ,

Trabzon Ambarı ,

The process of accounting begins with humankinds’ existence in the world. Having a large historical development process, accounting had different structures throughout history upon different activities and implementations of societies. Moreover, during this long process beside all changes there is something never changed. It is rendering of account. This practice, forced responsibility on individuals’ personal usages and on their accounting responsibilities before society’s organized structures such as state. Taking the case from this angle, studies on Ottoman Empire’s accounting process which occupies and important section of history bears definite importance are carried out effectively. In this paper it is tried to carry on studies in warehouses of the Ottoman Empire. In the Ottoman Empire, the activities addressing warehouse running in sanjaks level are almost same. Due to this reason, instead of working on all units of the state it is preferred to focus on one Trabzon sanjak warehouse that is an important part of the Empire throughout its history. Beside the fact that, Trabzon was an important strategic location of the Empire, the period selected coincides with a large east campaign and bears an active period for warehousing. There are accounting extracts books icmal defters showing warehouse activities in this term. The accounting extract book this study based on is in Prime Ministry Ottoman Archive Maliyeden Müdevver Defterler Classification Book Number 3375. This accounting extract book covers the period of wars with Iran (1723-1727) and thus gives an important cross section of Trabzon warehouse’s accounting process. Thus in the preamble general information is given regarding to state’s warehouse applications and accounting extract books showing the accounting registers. After this brief information, accounting process and cross section of the period of Trabzon extract book that this paper based on is tackled with.

Accounting, ,

Ottoman Empire, ,

Trabzon Warehouse ,