Vahdet-i vücud ve vahdet-i şühud açısından müşâhede ve rüyet kavramları üzerine bir değerlendirme

Bu çalışmada kalb ile algılama olarak bilinen ‘müşâhede’nin “görme” (rüyet), kabul edilip edilemeyeceği “vahdet-i vücud” ve “vahdet-i şühud” açısından incelenmiştir. Müşahede ve rü’yetin kelime ve ıstılahî manaları ile birlikte tarifleri verilmiş, vahdet-i vücudun temsilcisi olarak bilinen İbn Arabî ve vahdet-i şühudun temsilcisi olan İmam-ı Rabbanî’nin bu iki kavrama dair görüşleri karşılaştırılmıştır. İki ekole göre iki kavram arasındaki benzerlik ve farklar ortaya konmuştur. Dünyada Allah’ın görülüp görülemeyeceği tartışması tecelli anlayışından kaynaklandığı için iki ekolün tecelli anlayışı belirlenmiş, “müşahede” ve görmenin (rüyet) “yakin” ile bağlantısı da incelenmiştir. Dünyada görme bir suret ve şekli algılama olarak gerçekleştiği için Allah’a bir şekil ve suretin isnat edilip edilemeyeceği ile birlikte “tenzih” ve “teşbih” meselesi tahlil edilmiştir. Bazı mutasavvıfların müşahedeyi görme olarak kabul etmesine yol açan sebepler araştırılmış ve iki mektebin Ehl-i Sünnete yakınlık ve uzaklıkları belirlenmiştir.