M. hanefi bostan, arşiv belgelerine göre karadeniz’de nüfus hareketleri ve nüfusun etnik yapisi, nöbetçi yayınevi, istanbul 2012, 640 s.

Osmanlı  arşiv  belgelerini  esas  alarak  yaptığı  araştırmalarla  Karadeniz tarihine önemli katkı sağlayan bilim adamlarından M. Hanefi Bostan, bölgeyle ilgili çalışmalarına bir yenisini daha ekledi. Genel olarak daha önce çeşitli dergi ve kitaplarda  yayımlanan  makalelerle  farklı  sempozyumlarda  sunulan  bildiri lerden oluşan bu eser, Tapu Tahrir Defterleri, Şeriyye Sicilleri, Avarız ve Cizye Defterleri ile XIX. yüzyıla ait Nüfus Defterleri esas alınarak Karadeniz tarihinin aydınlatıldığı bir çalışmadır. Eserde yer alan çalışmaların büyük kısmı 1990’lı yıllarda  düzenlenen ve  az  sayıda  basılıp  bugün  ulaşılması  zor  hale  gelen sempozyum tebliğlerinden  oluştuğu  için,  zikredilen  çalışmaların  bir  bütün halinde ilim alemine sunulması oldukça önemlidir. Kitapta yer alan 14 makale yeniden okuyucunun  huzuruna  çıkarken  çalışmada  yer  bulan  3  makale  daha evvel herhangi bir yerde yayımlanmamış çalışmalar olarak bölge tarihine katkı yapmaktadır. Yazar bu eseri hazırlarken daha önce neşredilen makaleleri gözden geçirerek yeni kaynak ve araştırmalarla geliştirmiş, böylece bilgi ve belgelerini güncellemiştir. Arşiv Belgelerine Göre Karadeniz’de Nüfus Hareketleri ve Nüfusun Etnik Yapısı  isimli  ese r,  Önsöz  ve  Kısaltmalardan  sonra,  XV.  ve  XVI.  Yüzyıllarda
Trabzon  Şehrinde  Nüfus  ve  İskân  Hareketleri,  XV-XIX.  Yüzyıllarda  Giresun Kazası’nın  İdari  Taksimatı  ve  Nüfusu,  XV.  ve  XVI.  Yüzyıllarda  Osmanlı Yönetiminde  Niksar  Şehri  (1455-1574),  XV.  ve  XVI.  Yüzyıllarda  Of  ve Havalisinde İslamiyet ve Maraşlı Şeyh Osman Efendi, XVII. Yüzyıl Avârız ve Cizye Defterlerine Göre Of Kazasının Nüfusu ve Etnik Yapısı, Dağönü (Hanlut) Köyünün  Sosyal  ve  İktisadî  Tarihi,  Çaykara  ve  Dernekpazarı  Tarihi,  Sultan Murad ve Of Muharebeleri, XV. ve XIX. Yüzyıllarda Maçka Kazasında Nüfus Hareketleri  ve  Nüfusun  Etnik  Yapısı,  XV.  ve  XVI.  Yüzyıllarda  Anadolu’da Karadeniz  Sahil  Sancaklarında  Türkmenler,  Karadeniz’de  Çepniler,  XV. Yüzyıldan  XIX.  Yüzyılın  İlk  Çeyreğine  Kadar  Doğu  Karadeniz’de  Nüfus  ve Nüfus Hareketleri, Trabzon’da Arşiv Tahribatı ve Günümüze Ulaşabilen Vakıf Defterleri, Milli Mücadele’de Trabzon Muhafaza-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti ve Doğu  Karadeniz’de  Yaşayanların  Türk  Olduğuna  Dair  Muhtırası  başlıklı makalelerden  oluşmaktadır. Eserin eklerinde ise I numarada 1512-1579 Yılları Arasında Trabzon Sancağında Ehl-i Seyf ve Ehl -i Kalem ile 1835-1845 Tarihli Nüfus Kayıtlarına Göre Dernekpazarı ve Köylerinde Nüfus yer almaktadır. Ek II’de  ise  Of  Kaz asının  köylerinde  yaşayan  nüfus  hakkındaki  arşiv  bilgileri sunulmuştur. Bibliyografya ve dizin ile eser tamamlanmıştır. Karadeniz  tarihini  Osmanlı  arşiv  belgelerini  esas  alarak  aydınlatmaya çalışan tarihçiler içerisinde M. Hanefi Bostan’ın farklı bir yeri vardır. O, pek çok çalışmada  örneği  görülen belge çeviriciliğinden  uzak  durarak kaynak  edindiği belgelerin  ruhuna  inmeye  çalışan  bir  araştırmacı  olduğunu  gösterir  değerlendirmelerde bulunur. Osmanlı belgeleri dışındaki kaynaklarla da desteklenen bu tahliller  sayesinde  Osmanlı  belgelerini  ok uma  vasfına  ulaşan  diğer  çoğu araştırmacıdan  farklı  olarak  meselelere  daha  geniş  bir  perspektiften  bakma kabiliyetine  ulaşan  Dr.  Bostan,  sorunların  çözümü  aşamasında  gösterdiği maharet ile ayrı bir konuma ulaşır. Karadeniz’in nüfus yapısı gibi çok tartışılan bir  konuda  pek  çok  şey  yazılmakla  birlikte  M.  Hanefi  Bostan’ın  meseleleri aydınlatma  yöntemi  ve  ulaştığı  sonuçları  ifade  tarzı,  Arşiv  Belgelerine  Göre Karadeniz’de Nüfus Hareketleri ve Nüfusun Etnik Yapısı eserini farklı bir yere oturtur.  Esere  konu  olan  pek  çok  çalışmanın  sınırlandırıldığı  tarih  ve  coğrafi alan,  din  değiştirme  olaylarının  ve  Osmanlı  öncesi  dönemde  yaşayan Hıristiyanların  kimliği  meselelerinin  yoğun  olarak  tartışıldığı  zaman  dilimi  ve bölgelere aittir. M. Hanefi Bostan’ın ulaştığı sonuçl ar ile tarihî meselelerine ilmî cevaplar arayan pek çok insanın ihtiyaçları karşılandığı gibi Karadeniz tarihinin tartışmalı pek çok konusu da aydınlığa kavuşmuştur.

,

KARADENİZ’DE NÜFUS HAREKETLERİ ,

NÜFUSUN ETNİK YAPISI ,

M. Hanefi Bostan ,