Tarih öğretiminde anakronizm sorunu: sosyal bilgiler ve tarih ders kitaplarındaki kurgusal metinler üzerine bir inceleme

Anakronizm bir olgunun tarihi ve dönemi hakkındaki yanılgıyı ifade eder. Bu yanılgı sadece olgusal bilgiler hakkında değil, kavramlar, bakış açıları ve zihniyetler konusunda da olabilir. Anakronizmin üç farklı türünün olduğu belirtilmiştir: Olgu anakronizmi, dil anakronizmi ve yaklaşım anakronizmi. Dil ve yaklaşım anakronizmi herhangi bir dönem için geçerli olmayan kavram ve yaklaşımların bu dönemdeki olgu ve kişileri açıklamak için kullanılmasıdır. Bu yanılgı çoğu kez şimdiciliğin (presentism) bir sonucudur. Şimdicilik bugünün ihtiyaçlarının, sorunlarının ve yaklaşımlarının tarih yazımına yansımasıdır. Tarih yazımının doğası gereği bu bir ölçüde kaçınılmaz bir durumdur. Ancak bu durum özellikle dilsel ve yaklaşımsal anakronizm hatalarının oluşmasını kolaylaştırmaktadır. Tarih yazımı gibi, ilk ve ortaöğretim düzeyindeki tarih öğretiminde de anakronizm hataları sıklıkla görülmektedir. Türkiye'de sosyal bilgiler ve tarih ders kitaplarında ortaya çıkan son yıllarda bir uygulama bu hususa özellikle dikkat edilmesini gerektirmektedir. Ders kitaplarında tarihi olayları dönemin kişilerinin ağzından anlatan ve kitap yazarları tarafından oluşturulan kurgusal metinler kullanılmaktadır. Bu makale bu metinleri anakronizm hataları açısından incelemektedir. Araştırmanın temel amacı kitap yazarlarının kendilerine ve günümüze ait olan yorum, kavram ve bakış açılarını tarihi şahsiyetlere mal edip etmediklerini, bir diğer ifadeyle, geçmiş döneme ait bakış açılarını doğru bir şekilde yansıtıp yansıtmadıklarını ortaya koymaktır.Araştırma kapsamında dört ders kitabı nitel içerik analizi yöntemiyle incelenmiştir. Araştırma sonuçlarına göre, tarihi şahsiyetleri kendi dönemlerinin anlayışları, bakış açıları ve anlam dünyaları çerçevesinde yansıtma konusunda kitap yazarlarının bilinç ve dikkat düzeylerinin pek yüksek olmadığı görülmektedir. Bugüne ait tarihsel bilgi ve yorumların geçmişe mal edilmesi, ders kitaplarındaki kurgusal metinlerde birçok açıdan hata ve yanılgıların doğmasına yol açmıştır. Özellikle zaman ve mekân algılarındaki değişim, kavram kullanımı ve olayların sebeplerinin açıklanması konularında önemli bilgi ve yorum hatalarının yapıldığı gözlenmiştir.

Anakronizm ,

Tarih Öğretimi ,

Sosyal Bilgiler Öğretimi ,

Ders Kitapları ,

Anachronism refers to an error on the date and period of an event or phenomenon. This error may be on factual information or explanations as well as on the concepts, points of view and mindsets. Three types of anachronism are reported: anachronism of facts, anachronism of language, anachronism of perspective. The anachronism of language and perspective refers to the usage of current concepts and perspectives to explain and elucidate the historical events and facts. This error is usually an outcome of presentism. Presentism is the reflection of the today's needs, problems and perspectives on the history writing. This is actually an inherent problem that cannot be avoided in history writing. However, this also can lead to grave anachronism problems. Anachronistic faults are frequent in not only history writing but also in preliminary and elementary school history teaching. A recent practice in social studies and history textbooks in Turkey requires further attention to this issue. Fictional texts created by the textbook writers are used in the textbooks to narrate the historical events and incidents, with the people of the time being the narrators. This article analyzes these texts in terms of anachronism errors. The major goal of the study is to investigate as to whether the writers attribute their personal views, the current notions or perspectives to the historical persons and whether they properly present the past perspectives. The study carries out a research on four textbooks based on a qualitative content analysis. The textbooks' content is analyzed in terms of three aspect: perception of the time; use of the notions and toponyms; and explanation of the facts. The research findings reveal that the textbooks' authors do not display a satisfactory level of awareness with respect to presenting properly the perspectives, the viewpoints and approaches dominant of the time they are narrating. Attribution of current interpretations and facts to the past events leads to a number of flaws and errors in the fictional texts at the books. It is observed that significant factual and interpretative errors have emerged in terms of the perception of the time. In fictional texts, in which the historical events are narrated from the view of the historical persons, the textbooks' authors do not pay attention to reflect correctly the time conception of this historical period. For example, they use the term of BC (Before Christ) in a phrase that is supposed said by Thales, Greek philosopher lived between 624 and 546 BC. It is observed also major errors of anachronism concerning use of the notions and toponyms. In the phrases attributed to historical persons, the textbooks' authors use frequently notions and toponyms belonging to modern era. They ignore often the capital differences between the historical period and today regarding the perception of the historical facts and the space conception. The textbooks contain also frequent anachronistic errors concerning the explanation of historical events and facts. The phrases and point views attributed to historical persons by textbooks authors reflect in fact today's historical knowledge that is constructed through a retrospective view of history. This situation is observed especially in explanation of the causes and consequences of historical events.

Anachronism, ,

History education, ,

Social studies education, ,

Textbooks ,