Laleli’de bir edibe: halide edip’in akile hanım sokağı üzerine

“Günümüzün Laleli’siyle hiçbir ilgisi olmayan bu semti, ‘Cumhuriyet modernliğinin kısa sürmüş bir rüyası’ olarak tanımlamak da mümkündü. Dönüp o yıllardaki sakinlerine baktığınızda, başka bir semtte pek olmayan ilginç bir karışım ve yüksek bir akademik/entelektüel düzey söz konusuydu”. Halide, Biyografisi’ne Sığmayan Kadın’da İpek Çalışlar, Halide Edip’in uzun bir sürgünden İstanbul’a döndüğünde yaşamak için seçtiği ve tutkuyla bağlı kaldığı Laleli semtini böyle tarif eder (2010: 401). Halide Edip’in mekan algısı, her duyarlı insanda rastlanabileceği üzre, düşünce ve duygu dünyasını besler. Ev onun için barınaktan, sokak bir zarfın üzerindeki adresin parçası olmaktan ibaret değildir, şehrin ise neredeyse canı vardır. Bunu anılarını, romanlarını ve diğer metinlerini izleyerek görebiliriz. Mesela Sinekli Bakkal’da sokak roman kahramanlarından biridir. Çocukluk anıları Mor Salkımlı Ev’in çağrıştırdıklarıyla hatıra gelir. Yolpalas Cinayeti, Şişli’de bir konakta işlenen cinayetle açılır, 1900’lerin İstanbul’unun oluşturduğu dekorda akıp gider. Türk’ün Ateşle İmtihanı, Kurtuluş Savaşı’nın harap Ankarası’ndan manzaralar resmeder. Akile Hanım Sokağı (Can Yayınları, İstanbul, 2010) da, Laleli’de, yazarın “kendi semti”nde geçen bir roman olarak yazarın semte olan gönül borcunu ödeme şeklidir sanki. İlkin 1957-58 yıllarında Hayat Mecmuası’nda tefrika edilmiş, 1958’de de kitap olarak basılmıştır. Genç bir diplomat olan Tarık ile karısı Nermin’in kısa süreliğine Ankara’dan, İstanbul’da, Akile Hanım Sokağı’nda yaşayan teyze ve eniştelerinin yanına gelmeleriyle başlar roman. Tarık görevli olarak İtalya’ya gidince, Nermin bir aylığına onların yanında kalır. Böylece hem Nermin, hem de okur, sokağı, sokağın kudretli şahsiyeti Akile Hanım’ı ve diğer sakinleri yakından tanıma imkanı bulur. Duygusal gerilimler, başdöndürücü hızla akan sosyal hayat ve sarsıcı toplumsal değişimlerin kişisel hikayelere yansımasıyla geçen bir ayda, Nermin’in ve Akile Hanım’ın yanı sıra yazarın teşrih masasına yatırdığı birçok farklı kadın ve erkek karakterle karşılaşırız. Nermin’in teyzesi Ayşe, eniştesi Samim, hizmetçileri Güzide, Akile Hanım’ın alt katına sığındığı karşıki kırmızı konağın sakinlerinden doktor adayı Gülbeyaz, sokaktaki konaklarda hizmetçilik yapan, geceleri pencere önünde soyunup dansettiği için zamanın streap tease’cilerine atfen “cıbıl gız” diye anılan Ayşe, hacıağa İsmail Bey ve “korkunç yenge” Feyziye, nihayet Sadi Arslan ile Serin Esen çifti. “Sokağı Takdim” başlıklı bölümle açılan roman, Ahmet Kemal Sokağı’nın sokak sakinlerinden Akile Hanım’ın adıyla anılır hale nasıl geldiğini anlatır okura. Bu giriş, kağıt üzerinde bir erkeğin adıyla anılan mekanın, hayatın akışı içerisinde bir kadının tahakkümü altına girişidir aynı zamanda. İşte şimdi Halide Edip’in asıl ilgi alanıyla karşılaşırız: kadınlık halleri

,

Laleli’de bir edibe ,

Halide Edip ,

Akile Hanım Sokağı Üzerine ,