Türkiye türkçesinde son seste tonlulaşma ve uzun ünlü üzerine bir inceleme

Ana Türkçede var olan aslî uzun ünlüler bugün sistemli bir şekilde Türkmen, Halaç ve Yakut Türkçelerinde korunmaktadır. Çuvaşça gibi eski Türk lehçesiyle bazı çağ-daş Türk lehçelerinde de aslî uzun ünlülerin varlığı görülmektedir. Türkiye Türkçesinde ise aslî uzun ünlüler kaybolmuştur. Fakat Anadolu ağızlarında bazı kelimelerde uzun ünlünün varlığı tespit edilmiştir. Bunun yanında ses olaylarına bağlı ünlü uzunlukları Türkiye Türkçesinde de görülmektedir. Aslî uzun ünlüler, tek heceli kelimelerle birden fazla heceli kelimelerin ilk hece-sinde görülmektedir. Aslî uzun ünlünün bulunduğu kelimelerin sonundaki p,ç,t,k sesleri iki ünlü arasında kaldığı zaman tonlulaşarak b,c,d,g seslerine dönüşmektedir. At (hayvan), ad-ı ( isim), ot ( bitki ) , od ( ateş) , güç-ü > gücü , dip-i > dibi gibi. Türkiye Türkçesinde de bazı tek heceli kelimelerle birden fazla heceli kelimelerin ilk hecesinin sonundaki p,ç,t,k sesleri iki ünlü arasında kaldığı zaman tonlulaşmaktadır. Gerek Türkmence gerekse diğer Türk lehçelerindeki sonu p,ç,t,k olan ve iki ünlü arasında kaldığı zaman tonlulaşan örneklerin Türkiye Türkçesinde de hemen hemen aynı olduğu görülmektedir. Bu örnekler de bize Türkiye Türkçesinde aslî uzun ünlülerin izlerinin bulunduğunu göstermektedir. Türkçeye Arapça ve Farsçadan geçen kelimelerin sonundaki b,c,d,g sesleri Türki-ye Türkçesinde son seste tonsuz seslerin bulunması kuralına göre p,ç,t,k şeklindedir.Bu kelimelerdeki son p,ç,t,k sesleri iki ünlü arasında kalınca tonlulaşarak tekrar orijinal şekille-rine dönerler. Arapça ve Farsçada uzun ünlü bütün hecelerde bulunabilir. Tıpkı tek heceli kelimelerle birden fazla heceli kelimelerin sonundaki p,ç,t,k seslerinin uzun ünlünün tesi-riyle iki ünlü arasında kalınca tonlulaştığı gibi, Türkçeye Arapça ve Farsçadan geçen keli-melerin sonundaki p,ç,t,k seslerinin de uzun ünlünün tesiriyle tonlulaştığı düşünülebilir. Ancak sonu t,k sesleriyle biten bir kısım Arapça ve Farsça kelimenin sonundaki sesler iki ünlü arasında kaldığı halde tonlulaşmamakta , orijinal şekliyle Türkçede kullanıl-maktadır. Vefat-ı > vefatı , hukuk-u > hukuku gibi.

,

Uzun ünlü ,

Fonetik ,

Tonlulaşma ,