Aşk mesnevilerinde varlığın görünümü

Değişme ve dönüşmelerin iç ve dıştaki farklılaşmalardan oluştuğundan hareketle insan-ı kâmile baktığımızda her değişme ve dönüşmenin aslında bir yolculuk esnasında gerçekleştiğini söyleyebiliriz. Bu değişmeler, bir yönüyle fıtrata ait değil de sonradan kazanılan alışkanlıklara yahut tasavvufun diliyle ifade edilirse nefse muhalefet etmek amacıyla kazanılması istenen olumlu değişmelerdir. Buna karşın yolculuğu belirleyen kimi aşamalar vardır. Kahraman yani yolcu, her aşamada farklı hüviyetler kazanmakta ve yolculuk sonunda insan-ı kâmil sıfatına erişmektedir. Bu çalışma göstermektedir ki tasavvufun içeriğinde var olan bu süreçler aslında birçok yönüyle sevgili ve âşık ilişkisiyle de bağıntılıdır. Hatta onların doğumları, çocukluk süreçleri ve nihayet okulda geçirdikleri zamanlar bile tasavvufla ilintilendirilerek değerlendirilmektedir. Âlem de bu sürece ortak olmakta kişinin varlıkta oluş hali bu yönüyle daha da zenginleştirilmektedir. Yıldızlar, ay ve güneş hatta kimi yönüyle âlemin bütünü, sevgiliye ait kimi nitelikleri belirlerken; âlemi müşahede eden şair ve dolayısıyla âşık hayret makamına erişmektedir. Her biri bu hayret makamında yeni görünümlere kavuşan âşıklar, birtakım aşamalar geçirirler. Bu aşamaları belirleyen en önemli kavramlar, aynı zamanda kişinin yolculuğunu da özetleyen “vecd”, “mevcûd” ve “vücûd”tur. Biz bu süreçlerden hareketle varlığın oluşumunun mahiyetini ifadelerin ve daha çok şiirin sınırları içinde araştırmak istedik. Mesnevi geleneğimizde ve özellikle aşk mesnevilerinde öne çıkan Yûsuf u Züleyha, Leylâ ve Mecnun ile Hüsn ü Aşk mesnevilerini bu süreçler açısından özellikle seçtik.

Vecd ,

mevcud ,

vücûd ,

mesnevi ,

yolcu ,

When al-insan al-kamil is considered, we can say that every change and transformation in fact occur during a journey based on the fact that changes and transformations which are caused by the differences in both inward and outward. These transformations are positive for someone in order to acquire the ability to oppose the nafs. Yet, there are phases that determine the journey. Protagonist, the passenger, gains different identities in every phase of the journey and in the end reaches the quality of al-insan al-kamil. This study indicates that these processes of Sufism are connected to the relationship between lover and the beloved in many ways. In fact, their birth, childhood and even the time that they spent at school are evaluated by making connections to Sufism. The universe takes part in this process and the existence of the individual gets richer with this. While stars, the moon, the sun and even the whole universe signify some qualities of the beloved, the poet who is the observant of the universe, i.e. the lover, reaches hayrat. All of the lovers that acquire new appearances in hayrat, pass through some stages. The most important determinants of these stages which also summarize the journey are “vecd”, “mevcut” and “vücut”. We wanted to inquire the content of the formation of existence within the lines of the expressions and the poetry. We chose Yûsuf u Züleyha, Leylâ vü Mecnun and Hüsn ü Aşk, the outstanding examples of our tradition of masnavi, especially love masnavis, for these processes.

Vecd, ,

mevcud, ,

vücud, ,

masnavi, ,

passenger ,