ünlü uyumunda belirtililik, bağlam ve yön: türkçede ünlü birlikteliği örüntüsü üzerine bir bütünce çalışması

Bu makale, Türkçe köklerde sabit olan ünlü birlikteliklerinin şekil ve örüntüsü bir bütünce çalışmasının sonuçları ışığında değerlendirmektedir. Çalışmanın sonuçları, köklerin çoğunlukla ünlü uyumu kısıtlamalarına tabi olduklarını; önceden yayınlanmış çalışmalarda öne sürülen belirtililik (markedness) kavramının, ünlü birlikteliklerinin sıklığını ve bazen ortaya çıkan asimetriliklerini açıklığa kavuşturmadığını; küçük (yuvarlaklık) ünlü uyumunun yanı sıra, büyük (kalınlık-incelik) ünlü uyumunun da ünlülerin darlık-genişlik özelliğiyle önemli bir etkileşim içinde bulunduğunu göstermektedir. Kısıtlama ihlallerini temel alan dilbilim kuramlarınca (ör. En Uyumluluk Kuramı) kolaylıkla açıklanamayan ünlü uyumunun, bitişik heceleri aşan daha geniş çaplı bir etkisinin olduğuna kanıt gösterebilecek bir dizgi de bulgular arasında ayrıca ortaya çıkmaktadır. Bunlara ek olarak, kök başında olmayan ünlülerin ünlü uyumunun yapısal tanımına göre şekillendiği ve yukarda belirtilen kuramlarda sıklıkla kullanılan yönsüz kısıtlamaların onun özerk-sesdizimsel doğasını yeterince kapsamadığı da görülmektedir. Bu sonuçlar, ünlü uyumunun, belli bir yönü ve bağlamı olan bir yayılmacı süreç olarak görülmesi gerektiğini ve köklerde yeterince etkin olduğunu göstermektedir. Makale, son olarak, bu sabit sesdizimsel düzenliliğin dil kullanıcısının sözdağarcığında nasıl betimleneceğine ve onun sesdizimi bilgisinin bir unsuru olarak nasıl işlenebileceği üzerine kuramsal bir öneri getirmektedir.

Türkçe Ünlü Uyumu ,

Ünlü Birlikteliği Örüntüleri ,

Sesbilimsel Bağlam ,

Belirtililik ,

Yönelme ,

Derlem Temelli Dilbilim ,

This paper reports results from a corpus study that examined static vowel co-occurrence patterns in Turkish. We show that roots are generally constrained by vowel harmony and that markedness alone, a notion that is at the heart of several previous analyses of Turkish vowel harmony, fails to account for vowel co-occurrence asymmetries and their probability. Furthermore, we identify significant interactions of both labial and palatal harmony with vowel height, the latter translating into a static subregularity with no apparent effect on the active vowel harmony process. In addition, we detect patterns that suggest non-local harmony effects, which does not find a straightforward explanation in most constraint-based accounts of harmony. Our data reveal that the structural description of vowel harmony constrains the shape of the non-initial vowels and that directionless harmony constraints do not accurately capture the autosegmental nature of the vowel harmony process in Turkish. Instead, we claim that harmony is parasitic on phonological representations, and must be viewed as a spreading process with a direction and context. We further argue that vowel harmony is active in (harmonic) roots and suggest an account of how such static regularities should be represented in the lexicon, and encoded as part of speakers' phonological knowledge.

Turkish Vowel Harmony, ,

Vowel Co-Occurrence Patterns, ,

Phonological Context, ,

Markedness, ,

Directionality, ,

Corpus Linguistics ,