Türkçedeki gizli sözcük sınırları: uygurca ve türkçedeki ünlü yükselmesinin gösterdikleri

Türkçe veya Uygurca gibi bükümlü bir dilde, bir gövde ve bir veya daha fazla sonekten oluşan sözcüklerle karşılaşmayı bekleriz. Ancak zaman içerisinde gövde ile sonekin sınırları bulanıklaştığından, "birleşimin" oluştuğu nokta belirgin olmayabilir. Bazı sınırlar ise görünürlüğünü korur; örneğin Türkçedeki gençler sözcüğünde nç'nin ardından l'nin gelişinde olduğu gibi ünsüzlerin birbiri ardına gelmesi, biçimbirimsel açıdan basit sözcüklerde çoğunlukla görünmez. Diğer birleşimleri, özellikle de gövde sonunda veya sonek başında yer alan ünlüleri içeren birleşimleri, tanımlamak daha da güç olabilmektedir. Bu makalede modern Türkçedeki bazı bileşik sözcüklerde unutulmuş bir sözcük bölümleme ipucunun var olduğu görüşü ileri sürülmektedir. Türkçede ve Uygurcada sözcük sınırlarını işaret eden çok sayıda araç bulunmaktadır. Örneğin, ses uyumu birçok soneki kendinden önce gelen gövdeye bağlar ve vurgu sıklıkla sözcük sonunda yer alır. Ses uyumunun olmaması ve sonda olmayan vurgu çoğu zaman sözcükiçi biçimbirimsel bir oluşuma işaret eder. Uygurcada ise sözcük oluşumunu işaret eden başka bir araç bulunmaktadır: Gövdenin son ünlüsünü sonekin ilk ünlüsünden ayıran birden fazla ünsüz bulunmaması koşuluyla, sözcüğün en son alçak ünlüsü, sözcüğün ardından gelen ekten önce yükselir. Bu değişiklik, sözcük içinde yer alan bir ünlünün gövdeye mi yoksa sözcüğü izleyen soneke mi ait olduğunu göstermeye yönelik bir kanıt olarak kullanılabilir. Türkçede y bağlamında görülen ünlü yükselmesi (Kumbaracı, 1966) göz önünde bulundurularak, benzer bir olgunun bir eylemin gövdesinin nerede bittiğini işaret edebileceği ileri sürülmektedir. Özellikle şimdiki zaman eki -ı/i/u/ü/yor ve yeterlilik eki –abil/-ebil 'e bakılarak, ses uyumunun bulunmamasının ve vurgunun bileşiğin ilk bölümünün sonunu, yani kök artı belirteç soneki –a/e'yi, işaret ettiği öne sürülmektedir. Şimdiki zaman ekinde ise, -yor' un ilk ünsüzü, kendinden önce gelen ünlünün yükselmesini tetiklemektedir.

Bileşik Biçimbirim ,

Sözcük Sınırı İşaretleri ,

Ses Uyumu ,

Vurgu Ve Ünlü Yükselmesi ,

In an agglutinative language like Turkish or Uighur, we expect to find many words made up of a stem plus one or more suffixes. Where the "join" occurs is not necessarily obvious as many boundaries blur over time. Some remain visible, such as those which produce a sequence of consonants, e.g. Turkish gençler "young people" where nç followed by l would not usually occur in a morphologically simplex word. Other joins, especially those involving a stem-final or suffix-initial vowel, can be harder to identify. In this paper it is proposed that a forgotten parsing cue may remain in certain modern Turkish compounds. Turkish and Uighur have several devices which signal boundaries. For example, vowel harmony binds many suffixes to the preceding stem, and stress is typically word-final. Disharmony and non-final stress are often signals for internal morphology. Uighur has another device which signals word-building: the last low vowel of a word is raised before a following suffix, provided that no more than one consonant separates the last vowel of the stem from the first vowel of the suffix. The alternation can be used as evidence to show whether a word-internal vowel belongs to the stem or to the following suffix. Looking at Turkish vowel raising in the context of y (Kumbaracı, 1966), it is proposed that a similar phenomenon can demonstrate where a verb stem ends. Specifically, looking at the present continuous -ı/i/u/ü/yor and potential -abil/-ebil, it is suggested that stress and disharmony signal the end of the first part of the compound, i.e. root plus adverbial suffix -a/e. In the case of the present continuous, the initial consonant of -yor triggers raising of the preceding vowel.

Complex Morphology, ,

Boundary Signals, ,

Harmony, ,

Stress And Vowel Raising ,