Trabzon ağızlarındaki soluksuz ötümsüz patlayıcı ünsüzler [inaspirate voiceless plosives in trabzon dialects]

Türkçede ve bütün diğer Türk dillerinde patlayıcı ünsüzler ya ötümsüz ve soluklu ya da ötümlü ve soluksuz olur; ancak Trabzon ilinin bazı yörelerinde soluksuz ötümsüz patlayıcı ünsüzler bulunmaktadır. Bir yörede (1. yöre) önses konumunda patlayıcı artdamak ünsüzü kalın ünlüden önce solukluluğunu yitirebilir, diğer bir yörede (2. yöre) ötümsüz artdamak ünsüzleri genellikle soluksuz olmaz. Aynı konumdaki damak patlayıcı ünsüzleri ise ince ünlülerden önce ve bunların yanı sıra dudak ve diş ünsüzleri de takip eden ünlü ne olursa olsun sık sık soluksuz ve ötümsüz olur, hatta bu tür ünsüzler içses konumunda da yaygındır. Bu tür ünsüzleri Eski Anadolu Türkçesinde önses damak ve diş ünsüzlerinde cereyan eden ötümlüleşme sürecine bağlamak mümkündür. Yukarıda andığımız iki yörede tespit ettiğimiz farklı ötümleşme tabloları, Eski Anadolu Türkçesindeki ötümleşme sürecinin ayrı iki safhasının kalıntıları olarak yorumlanabilir. Aynı zamanda Türkler yerleşmeden çok öncesinden beri bölgede konuşulan Rumcanın özellikle ikinci yöreye olan etkisi büyüktür. Rumcadaki ötümsüz patlayıcı ünsüzler hemen hemen her konumda soluksuz olduğu için Rumcanın patlayıcı ünsüz tablosu, Eski Türkçede gelişen soluksuz patlayıcı ünsüzlerin korunmasına yardımcı olmuştur.

Lehçebilim ,

Trabzon Ağzı ,

Eski Anadolu Türkçesi ,

Sesbilimsel Yumuşama ,

In Turkish, like in all other Turkic languages, stop consonants are either voiced and unaspirated or unvoiced and aspirated. However, unaspirated unvoiced stops are found in Trabzon. In this area, there is one district (district 1) where only velar stops in anlaut position frequently lose their aspiration in front of back vowels. Furthermore there are two separate areas, one to the east, the other to the west of district 1, where the same velar stops in anlaut position followed by a back vowel usually are aspirated, but where the velar (or palatal) stops are unaspirated in anlaut position in front of front vowels (district 2). In district 2, unaspirated unvoiced dental and labial stops are also frequent, mostly in anlaut but also in inlaut position. In my article I try to connect the unaspirated unvoiced stop to the voicing process of initial unvoiced dental and velar stops seen in Old Anatolian Turkish (13th-15th centuries). The different treatment of stops in the two districts may be interpreted as representing two different stages in the historical development of initial stops. At the same time there has been an impact from Greek, which had been spoken in the same area (mostly in district 2) for centuries before the Turks settled there. Because unvoiced stop consonants in Greek are unaspirated in most position, the Greek stop system has been an important feature for the preservation of this kind of stops when they appeared in Old Anatolian Turkish. The Trabzon dialects, especially the ones found in district 2, have also preserved other archaic features dating back to Old Anatolian Turkish, partly thanks to the Greek substrate. This is mostly the case for the phonology (and morphophonology) of these dialects, but may be seen also on the syntactic level.

Dialectology, ,

Trabzon Dialect, ,

Old Anatolian Turkish, ,

Phonological Lenition ,