18. ve 19.yüzyılların başlarında azerbaycanın arazboyu bölgeleri ve nüfusu (irevan, nahçıvan, karabağ hanlıkları üzere)

Makalede 18.yüzyılda ve 19.yüzyılın baslarında Azerbaycan'ın Arazboyu bölgeleri ve nüfusu (Irevan, Nahçıvan ve Karabag hanlıkları üzere) kaynaklarla kanıtlanarak arastırılıyor. 18.yüzyılın 20'li yıllarında Arazboyu'nda Irevan Eyaletinin 7 yerlesimi, Nahçıvan Sancagının 5 yerlesimi, Gence – Karabag eyaletinin 3 yerlesimi olmustur. Bu yerlesimler 620 köyü, 44 kıslagı, 63 mezrayı, 6 yaylayı kapsamaktaydı. Hanlıklar döneminde Irevan Hanlıgının 8, Nahçıvan Hanlıgının 6, Karabag Hanlıgının 5 bölgesi Arazboyu'nda yerlesiyordu. 19.yüzyılın baslarında yapılan sayıma göre Irevan Hanlıgının Arazboyu bölgesinde toplam 5276 aile, 30488 Müslüman nüfus yasıyordu. Nahçıvan Hanlıgının Arazboyu bölgelerinin Müslüman nüfusu 2210 aile, 9680 kisiydi. Karabag Hanlıgının Rusya tarafından isgali sırasında Arazboyu'ndaki Bergüsad bölgesinin 5 köyünde 146 aile, Bagabürd bölgesinin 5 köyünde 243 aile, Kolanılar bölgesinin 9 oymagında 462 aile, Püsyan bölgesinin 29 köyünde 612 aile oturuyordu. 1826 – 1828'li yıllar Rusya – Iran ve 1828 – 1829'lu yıllar Rusya – Türkiye savasları sonucu adı geçen hanlıkların Arazboyu bölgelerinin birçok köyleri yıkılmıs ve halkı göçkün durumuna düsürülmüstü. Azerbaycan nüfusuna yapılan baskılar, onlar üzerindeki denetlemeler sonucu 1828 yılında Arazboyu bölgelerindeki Müslümanlar açık veya gizli sekilde topraklarını terk ederek kardes ülkelere kaçmaya devam etmekteydi. Isgalci Ermeni devletinin günümüzde belirttiginin tam tersi olarak Ermenilerin bu hanlıkların topraklarına tehcir tarihleri, göç eden ailelerin sayısı, hatta kaç kadın ve erkek olması bile, yerli Azerbaycan nüfusunun sayısı ile kıyaslamalı olarak tarihi kaynaklar ısıgında arastırılır. Türkmençay Anlasmasından önce Nahçıvan Hanlıgına göçürülen Ermenilerin sayısı 459 aile, 2491 kisiydi. Türkmençay Anlasmasından sonra Iran'dan Nahçıvan Hanlıgının Arazboyu bölgelerine 1334 aile, 6533 Ermeni göçürülmüstü. Türkiye'den Nahçıvan Hanlıgının Arazboyu bölgelerine Ermeni nüfus göçürülmemisti. Iran'dan Irevan Hanlıgının Arazboyu bölgelerine göçürülen Ermenilerin sayısı 2112 aile, 10 000 kisi, Türkiye'den göçürülen Ermenilerin sayısı 265 aile, 1363 kisiydi. Arastırılan dönemde Irevan, Nahçıvan ve Karabag hanlıklarının Arazboyu bölgeleri ve nüfusunun sayısı degisken olmus, belirtilen hanlıkların Arazboyu bölgelerinin nüfusu genellikle Azerbaycan Türklerinden olusmustur.

Irevan Hanlığı ,

Nahçıvan Sancağı ,

Karabağ Eyaleti ,

Ermeni tehciri ,

Arazboyu bölgeler ,

Türkmençay Anlaşması ,

Basing on the sources mahals and the population of Azerbaijan in coastal areas of Araz River in the XVIII – early XIX centuries (on Iravan, Nakhchivan and Karabakh khanates) are investigated in the article. In the 20s of the XVIII century in coastal areas of Araz River there were 7 districts of Iravan province, 5 districts of Nakhchivansanjag and 3 districts of Ganja- Karabakh province. These areas comprised 620 villages, 44 winter pastures, 63 mezraz, 6 summer pastures. At the period of khanates 8 mahals of Iravan khanate, 6 mahals of Nakhchivan khanate, 5 mahals of Karabakh khanate located in coastal areas of Araz River. According to the census in the early XIX century in mahals of the Iravan khanate along the Araz River lived 5276 Muslim families, 30488 people. The Muslim population of the Nakhchivan khanate living in mahals along the Araz River was 2210 families, 9680 men. During the occupation of Karabakh khanate by Russia in 5 villages of Bargushadmahal along the Araz River were 146 families, in 5 villages of Bagaburdmahal 243 families, in 9 oymags of Kolanilarmahal 462 families, in 29 villages of Pusyanmahal were 612 families. As a result of the 1826 - 1828 Russia - Iran war and the 1828 - 1829 years Russia - Turkish wars, many villages of the afore-mentioned khanates along the Araz River had been destroyed and the population was displaced. As a result of pressure and harassment against the Azerbaijani population, in 1828, Muslims began to leave their lands in open or secret and continued to flee to fraternal countries. At present, on the contrary to the opinions of the invasive Armenian state, based on historical sources the date of the Armenians' resettlement to the lands of these khanates, the number of moved families, or even the number of men and women, in comparison with the number of local Azerbaijani population is researched. Before the Turkmenchay Treaty the number of Armenians resettled to Nakhchivan khanate was 459 families, 2491 people. Following the Turkmenchay Treaty to the mahals of Nakhchivan khanate along the Araz River were moved 1334 families, 6533 Armenians. No Armenian souls were moved from Turkey to the coastal mahals of Nakhchivan khanate along the Araz River. The number of Armenians resettled to Iravan khanates' coastal areas of Araz River from Iran was 2112 families, 10. 000 people and from Turkey was 265 families, 1363 people. In the studied period the mahals and population of Iravan, Nakhchivan and Karabakh khanates' along the Araz River had been changeable and the population mainly consisted of Azerbaijani Turks in the khanates along the River Araz.

Iravan Khanate, ,

The Nakhchivan Sanjag, ,

The Karabakh Province, ,

The Armenian Resettlement, ,

The Coastal Areas of Araz River, ,

Turkmenchay Treaty ,