Osmanlı döneminde batılılaşma sürecinin ortadoğuya ve afrikaya yansıması: mısır ve israilden örnekler

Osmanlı Devleti’nde Batılılaşma süreci, Sultan III. Ahmet zamanında Lale Devri denilen bir geçiş evresinin ardından Sultan I. Mahmut’la birlikte hızlanmıştır. Böylece başta başkent İstanbul olmak üzere Osmanlı’nın hâkim olduğu topraklarda Barok, Ampir ve Eklektik adı verilen Batılı üsluplar etkisini bütün canlılığıyla sergilemeye başlamıştır. Bu sürecin Ortadoğu’ya ve Afrika’ya da paralel olarak yansıdığını söylemek mümkündür. Ortadoğu’da XIX. yüzyılda yoğun imar faaliyetlerinin sergilendiği İsrail’in Yafa kentindeki eserler ile Afrika’nın kilit bölgelerinden birisi olan Mısır’daki uygulamalar bunun en güzel göstergesi durumundadır. İbrahim Bey el-Kebir’in biri Kahire’de (1753–54), diğeri Tanta’da (1768) iki Sebil-Küttabı, Kahire’deki Sultan I. Mahmut Sebil-Küttabı (1750), Sultan III. Mustafa Sebil-Küttabı (1758), Ahmet Hüseyin (Hüseyin Şüeybi) Sebil-Küttabı (1758), Rukiye Dudu Sebil-Küttabı (1761), Nefise Beyza Sebil-Küttabı (1796), Çavuş Ali Kethüda Sebil-Küttabı (1797–98), Tosun Paşa Sebil-Küttabı (1821), İsmail Paşa Sebil-Küttabı (1828), Erzincanlı Hasan Ağa Sebil-Küttabı (1830), Silahtar Süleyman Ağa Sebil-Küttabı (1837), Ümmü Abbas Paşa Sebil-Küttabı (1867), Ahmet Rıfat Paşa Sebil-Küttabı (1864), Mustafa Fazıl Paşa Sebil-Küttabı (1863) ile Tanta’daki Ahmedi Sebili (XIX. yüzyıl) bu sanatsal gelişimin temsilcileri olarak gösterilebilir. Bunun yanı sıra Mehmet Ali Paşa ve torunları tarafından ortaya konan çeşitli yapılarda (Kahire’deki Mehmet Ali Paşa Camii, Harem Sarayı, Cevher Sarayı ve Şobra Sarayı ile İskenderiye’deki Ras el-Tin Sarayı, Ömer Paşa Sarayı ve XIX. yüzyıl konutları) da Barok ve Ampir üslupların etkileri görülebilmektedir. Diğer taraftan biz biliyoruz ki, Batılılaşmanın Osmanlı Sanatına etkisi özellikle süsleme alanında daha etkin olmuştur. Dolayısıyla Kahire’deki pek çok yapıda bu dönemde karşımıza çıkan ‘C’ ve ‘S’ kıvrımları, Hollanda manzaralı Delft çinileri, servi, lale, karanfil, narçiçeği, bir vazodan çıkan çiçek desenleri, bahar çiçekleri ve realist çiçek-kıvrık dal ile çin bulutu gibi motiflerde de bu etkileşimi görmek mümkündür.Yafa şehrinde görülen mimari eserlerde ise, bir taraftan Hasan Bey Camii ile II. Abdülhamit’in Arap eyaletlerindeki İslamcı politikaya uygun olarak başkent ve mahalli üslupların eklektik biçimde tatbiki, diğer taraftan Sıksık Camisi Sebili, Ebu Nabbut Sebili, Süleyman Paşa Sebili, Yeni Hükümet Binası ve Saat Kulesi gibi yapılarla da İstanbul’da bu dönemde yaygın olan batılı üslupların yöreye yansıması söz konusu olmaktadır. Bu çalışmada Batılılaşma sürecinin Osmanlı Mısır’ına ve kısmen de Filistin bölgesine nasıl yansıdığını örneklerle birlikte ortaya koymaya çalışacağız.

Osmanlıda Batılılaşma ,

Mısır ,

İsrail ,

Yafa ,

The process of Westernization in Ottoman Empire has gained speed with Sultan Mahmut I following a period of transition called Tulip Period during the age of Sultan Ahmet III. So, western styles known as Baroque, Empiricism and Eclectic start to make themselves felt in the lands of Ottoman, the first in the capital city, Constantinople. One can say that this process reflected paralel on Middle East and Africa. The works in Jafa in Israel where dense construction activities existed in XIXth century in the Middle East and applications of this in Egypt which is one of the key areas of Africa are the best example. Two Sabil-Kuttabs of Ibrahim Bey el-Kebir, one in Cairo (1753-54), the other in Tanta (1768), Sultan Mahmud I Sabil-Kuttab (1750), Sultan Mustafa III Sabil-Kuttab (1758), Ahmet Hüseyin (Hüseyin Şüeybi) Sabil-Kuttab (1750), Ruqayya Dudu Sabil-Kuttab (1761), Nafisa al-Bayda Sabil-Kuttab (1796), Çavuş Ali Kethüda (Janbalat) Sabil-Kuttab (1797-98), Tosun Pasha Sabil-Kuttab (1821), Sabil-Kuttab al-Aqqadin Isma'il Pasha (1828), Sabil-Kuttab of Hasan Aga Erzincani (1830), Sulayman Agha al-Silahdar Sabil-Kuttab (1837), Umm 'Abbas Pasha Sabil-Kuttab (1867), Ahmet Rıfat Pasha Sabil-Kuttab (1864), Mustafa Fazıl Pasha Sabil-Kuttab (1863) in Cairo, and Sabil of Ahmedi in Tanta may be given as the representatives of this artistic development. Besides, in various buildings of Mehmet Ali Pasha and his descendants (Mosqoe of Muhammad 'Ali Pasha, Harem Palace, Al-Jawhara Palace and Şobra Palace in Cairo, Ras el-Tin Palace, Omer Pasha Palace and XIXth century buildings in Alexandria) the effects of Baroque and Empire styles exist. On the other hand, we know that the effect of Westernization on Ottoman Art has especially been more dominant in decoration. So, ‘C’ and ‘S’ curls in many buildings in Cairo, Delft Tiles with Holland View, cypress, tulip, grenadine red, flower designs from a vase, spring flowers and realist flower-curled bough and china cloud motifs contain this interaction. In architectural works in Jafa, on the one hand eclectic application of capital city and districts suitable for Islamic policy in Arab States of Abdülhamit II may be effective in Hasan Bey Mosque, on the other hand reflection of western styles on the region are seen in Sıksık Mosque-Sabil, Abu Nabbut Sabil, Suleyman Pasha Sabil, New State Building and Clock Tower. In this study, we will try to explain with examples how the process of Westernization reflected on Ottoman Egypt and partly on Palastinian region.

Westernization in Ottoman Empire, ,

Egypt, ,

Israel, ,

Jafa ,