Aydındaki osmanlı dönemi namazgâhları üzerine bir değerlendirme

Sözlüklerde “namaz kılınan yer” anlamına gelen namazgâh, genellikle şehir yolları üzerinde, yaylalarda, meydanlarda inşa edilen dinî yapılar grubundandır. Bu eserlerde namaz kılınan bir alan, kıbleyi gösteren bir mihrap veya kıble taşı vardır. Yakınında abdest almayı sağlayan çeşme veya kuyu bulunur. Makalemizin amacı, Aydın’daki namazgâhları tespit edip Anadolu-Türk mimarîsindeki yerini belirlemektir. Aydın, tarihî sürecinde birçok uygarlığı bünyesinde barındıran Ege Bölgesi’ndeki önemli illerden birisidir. Batı Anadolu’yu İç Anadolu’ya bağlayan yolun kilit noktasındadır. 1994 yılından beri ilin merkezinde, ilçelerinde ve köylerinde Türk Dönemi eserlerine yönelik araştırmalar yapmaktayız. Dolaştığımız 200 köyde günümüze ulaşabilen 12 adet namazgâh bulabildik. Araştırmalarımız devam etmektedir. Aydın’daki namazgâhlar genellikle yol üzeri ve yaylalara inşa edilmiştir. Topografik durumdan dolayı Bozdoğan, Çamlıdere, Yayla Mevkii Namazgâhı gibi eserler eğimli alanda bulunurlar. Yapıların inşa malzemesi kırma taş, moloz taş, tuğla, kerpiçtir. Ahşap, üst örtü sisteminde tercih edilmiştir. Namazgâhların tabanlarında tuğla, kayrak taş kullanılmış veya doğal zeminden yararlanılmıştır. Kemer, Dedekuyusu namazgâhları gibi eserler yüksek bir platforma sahiptirler. Koçarlı, Sobuca Köyü Namazgâhı, Bozdoğan Çamlıdere, Yayla Mevkii Namazgâhı örneklerinde kaide olarak çeşme yapısı kullanılmıştır. Atça, Hancıoğlu Mevkii Namazgüst örtü sisteminde tercih edilmiştir. Namazgâhların tabanlarında tuğla, kayrak taş kullanılmış veya doğal zeminden yararlanılmıştır. Kemer, Dedekuyusu namazgâhları gibi eserler yüksek bir platforma sahiptirler. Koçarlı, Sobuca Köyü Namazgâhı, Bozdoğan Çamlıdere, Yayla Mevkii Namazgâhı örneklerinde kaide olarak çeşme yapısı kullanılmıştır. Atça, Hancıoğlu Mevkii Namazgâhı’nda zemin yoldan düşük tutulmuştur. Aydın’daki namazgâhlar kare veya dikdörtgen plânlıdır. Çamlıdere’deki namazgâhta arazinin konumu nedeniyle düzgün kenarlar oluşturulamamıştır. Atça, Kemer, Dedekuyusu, Dedeköy namazgâhlarının üzerlerinin örtülü olduklarını düşünmekteyiz: Köşelerde, bazılarında ise hem köşe, hem de aralarda payeler vardır. Koçarlı Tekeli Köyü Namazgâhı, Dalama Musallası gibi örneklerin üzeri açıktır. Yazıkent, Değirmenbaşı Mevkii Namazgâhı’nda olduğu gibi bazı eserlerin üzeri sonradan kapatılmıştır. Kemer, Dedekuyusu, Atça namazgâhlarında mihrap nişi payelerin içine açılmıştır. Yazıkent örneğinde mihrap bir duvarın ortasında bulunur. Minber uygulamasını ise Dalama Musallası’nda görmekteyiz. Aydın’da namazgâhlar süslemesiz, sade tutulmuş yapılardır. Kemer ve Dedekuyusu namazgâhlarında payelerin dış köşeleri pahlanmıştır. Üst kısımları mukarnaslıdır. Kemer namazgâhında yelkenli tasvirleri yer alır. Namazgâhların kitabesi yoktur. Kemer Namazgâhı’nda sıva üzerine Rumca yazılar ve 1729 tarihi yazılmıştır. Çamlıdere’deki namazgâhta ise çeşmenin kitabesinde H.1316/M.1898-1899 tarihi dikkati çeker. Eserleri yaklaşık 200 yıllık bir zaman dilimine tarihlemek mümkündür. Aydın’daki namazgâhlarda 1950’li yıllara kadar vakit, Cuma, bayram namazlarının kılındığı bilinmektedir. Günümüzde ise tamamı kaderine terk edilmiştir. Dileğimiz, bu yapıların korunması ve gelecek kuşaklara aktarılmasıdır.

Namazgâh-Musalla ,

Mihrap ,

Kıble Taşı ,

Paye ,

Çeşme ,

Namazgah means a place for prayer in dictionaries and it is in the group of religious buildings generally built on city roads, in plateaus and open fields. In these buildings, there are a place for performing the ritual prayers (the namaz) and a kıble stone showing the direction of Mecca. There is a fountain or well for ritual ablution. The aim of our article is to determine namazgahs in Aydın and to define their positions in the Anatolian-Turkish Architecture. Aydın is one of the important cities in the Aegean Region which sheltered many civilizations during the history. It is on the key position of the road connecting the Western Anatolia to the Central Anatolia. We had been making researches in regard to Turkish Period works in the city centre, town and villages since 1994. We could have found 12 namazgahs surviving today in 200 villages we went. Our researches have been going on. Namazgahs in Aydın had been built on the roads and plateaus. Works such as Bozdoğan, Çamlıdere and Yayla Mevkii namazgahs are on sloping areas because of the topographic position. Construction materials of the buildings are fractured stone, rough stone, brick and adobe. Wood was preferred in roof system. Brick and flat stone or natural ground were used for floors of namazgahs. Works such as Kemer, Dedekuyusu namazgahs have high platforms. The fountain structure had been used as base in the samples like Koçarlı, Sobuca Village, Bozdoğan, Çamlıdere, Yayla Mevkii namazgahs. The floors in Atça, Hancıoğlu namazgah were built lower than the road. Namazgahs in Aydın have square or rectangular shaped plans. Regular borders had not been constructed in the namazgah in Çamlıdere because of the field. We think that namazgahs in Atça, Kemer, Dedekuyusu and Dedeköy had had roofs: There are pillars at corners, and even in some of them, both at corners and spaces. Namazgah samples as in Yazıkent and Değirmenbaşı Mevkii have been roofed later. Mihrabs in Kemer, Dedekuyusu and Atça namazgahs were constructed in pillars. The mihrab is seen in a wall in the Yazıkent sample. Pulpit application is seen in Dalama. Namazgahs in Aydın are buildings not ornamented and simple. In Kemer and Dedekuyusu namazgahs, outer corners had been beveled. Upper parts have stalactites. There are sailboat descriptions in Kemer namazgah. Namazgahs do not have inscriptions. Modern Greek inscriptions and the date 1729 had been written on the plaster in Kemer namazgah. The date H.1316/M.1898-1899 on the inscription of the fountain in Çamlıdere namazgah attracts our attention. It is possible to date the works to 200 years ago. It is known that ritual prayers were performed in namazgahs in Aydın until 1950s. Nowadays, all of them have been left with their fates. Our wish is protection of, these buildings and transfer to next generations.

Namazgah-Musalla (Places Of Prayer), ,

Mihrab (Niche Of A Mosque Indicating The Direction Of Mecca), ,

Kıble Stone, ,

Pillar, ,

Fountain ,